Eş’arîler’de Kelâmî Ta’lîl

Abstract

Kelamî ta’lîl varlığa ilişen ilahî fiilleri gaye bakımından konu edinmektedir. Kelamcılar ilahî fiillerin birtakım anlam ve değerleri ihtiva ettiği konusunda ittifak halindedir. Konuya dair yapılan tartışmalar ise bu fiillerin, anlam ve değerleri ihtiva etme biçimine dairdir. Kelamî ta’lîl, ilahî fiillerin birtakım aklî-bedihî değerlere bağlı olup olmadığını konu edinen hüsün-kubuh konusuna dayanmaktadır. Bu konuda cereyan eden tartışmalar tabiî olarak ta’lîle de yansımaktadır. Eş’arîlerin hüsün-kubuh konusundaki temel savunusu aklın, vahiyden bağımsız olarak şer’î teklifte bulunmasının mümkün olmadığı yönündedir. Eş’arîler kulun maslahatını içeren ilahî fiilleri Yüce Yaratıcıya vacip görmezler. Eş’arîlere göre kula verilen her nimet birer ilahî ihsandan ibarettir. Eş’arîlerin kabul etmedikleri ta’lîl, İslam filozoflarıyla Mu’tezilenin kabul ettikleri ta’lîldir. Eş’arîlerin ilahî fiillerden nefyettikleri amaçlar, vucûdî veya aklî bakımdan fiilde bulunmayı zorunlu kılan amaçlardır (garaz).