Gramerê Zazakî de Derheqê Negatîfîye Yew Cigêrayîş

Abstract

Na xebate de gramerê Zazakî de sîstemê negatîfîye, şekilê negatîfbîyayişî û cigêrayişê viraştişê ey armanc keno. Şima zî zanî negatîfîye kategorîyêkê gramerî yo gerdûnkî yo, sîstemê negatîfîye yê goreyê viraştişê her ziwanî esto. Na rewşe esas gênî û sîstemê negatîfîye yê Zazakî zî esto û no tevger ra xebate de negatîfîye ke gramerê Zazakî de ca gênî hem hetê viraştişî ra hem zî hetê manaye ra girewtê dest û etud kerdê. Xebat bi qismo şîyayiş û peynîye ra wet hîrê qisman ra yena raste. Qismo şîyayişî de ziwannnasî, babetê negatîfîye û gramerê Zazakî girewto dest. Qismo yewin de negatîfîyê ke Zazakî name, sifet karan de yê hem hetê viraştişî hem zî hetê manaye ra etud kerdê. Eynî qismo de Zazakî de şinasnayişê raweyanê xebere û waştişî virazîyayê, raweyanê ke babeta vateyî de negatîfî bi wasitaya karan raweyanê demî û şertan ancîyayê û heme raweyî bi halê tabloyan de etud bî. Qismo diyîn de Zazakî de tewirê cumleyan tesnîf kerdê, negatîfîyê ke tewiranê cumleyan de cumleyê ke cuya rojane de şuxulîyenê nimûne kerdê. Qismo hîrêyin yê xebate de Zazakî de negatîfîyê ke duayan de, zewtan de, vateyê verênan de û îdyoman de yê hem hetê viraştişî ra û hem zî hetê manaye ra etud bî û Zazakî de negatîfîyê ke duayan de, zewtan de, vateyê verênan de û îdyoman de bi xebate ardê raste. Netîce yê xebate de daneyê ke tez de resayê înan, ca dayo înan.

Bu çalışmada Zazaca dilbilgisinde olumsuzluk sisteminin, olumsuzlama şeklinin ve yapısının araştırılması amaçlanmaktadır. Bilindiği gibi olumsuzluk evrensel bir dilbilgisi kategorisi olup her dilin kendi dilbilgisi yapısına uygun olumsuzluk sistemi söz konusudur. Bu durum esas alınarak Zazacanın da kendine özgü bir olumsuzluk sistemi mevcut olduğu gerçeğinden hareketle çalışmada Zazaca gramerde yer alan olumsuzluklar hem yapı bakımından hem de anlam bakımından ele alınarak incelenmiştir. Çalışma giriş ve sonuç haricinde, üç ayrı bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında dilbilim, Zazaca dilbilgisi ve olumsuzluk konuları ele alınmıştır. Birinci bölümde Zazaca isim, sıfat ve fiillerde mevcut olan olumsuzluklar hem yapı hem de anlam bakımından incelemeye tabi tutulmuştur. Aynı bölümde Zazaca haber ve dilek kiplerinin tanımları yapılarak, söz konusu kiplerdeki olumsuzluklar fiiller aracılığıyla zaman kiplerinde ve dilek kiplerinde çekimlenmiş ve bütün kipler tablolar halinde incelenmiştir. İkinci bölümde Zazaca cümle çeşitlerinin tasnifi yapılarak cümle çeşitlerindeki olumsuzluklar günlük yaşamdaki cümleler kullanılarak örneklendirilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Zazaca da olumsuz anlam içeren dualar, beddular, atasözleri ve deyimler hem yapı hem de anlam bakımından incelenerek, Zazaca dualar, beddualar, atasözleri ve deyimlerdeki olumsuzluklar ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonuç kısmında ise tezde ulaşılan verilere yer verilmiştir.

In the study, it is purposed to research negation and its structure of negation system in Zazakî grammer. As it is known, negation is a universal grammer category and every language has its negation system that convenient its own grammer structure on this basis and as Zazakî has its own negation system, negation in grammer of Zazakî have been examined both structurally and in terms of meaning. The study consists of introduction and conclusion part with three different parts. In introduction part, linguistics, Zazakî grammer and subjects of negation have been dealt. In the first part, negations in Zazakî names, adjectives and verbs have been examined both structurally and in terms of meaning. In the same part, Zazakî indicative and subjuntive mood's definitions have been done and negations in those moods have been conjugated through verbs and all moods have been examined in case of charts. In the second part, by classifying types of sentenses in Zazakî, the negation in types of sentences have been illustrated by usin sentences in daily life. Then in the third part of the study, the negations in prays curses proverbs and idiom in Zazakî have been examined structurally and in terms of meaning and it has been tried to expose the negations in Zazakî prays curses proverbs and idioms. In the conclusion part of the study datas which have been reached in thesis, have been placed.