Travma di Romanên Bextiyar Elî da

Abstract

KURTE: Armanca vê xebatê ew e ku li gorî teorîyên travmayê romanên Bextiyar Elî analîz bike. Ji bo vê armancê romanên Bextiyar Elî Apê Min Cemşîd Xan Ku Hertim Bê Ew Li Ber Xwe Dibir (2012), Qesra Balindeyên Xemgîn (2014), Êvara Perwaneyê (2015), Hinara Dawî ya Dinyayê (2017), Bajarê Mosîqarên Spî (2021) hatine hilbijartin. Sebeba hilbijartina van romanên Bextiyar Elî li ser van esasan ra pêk hat. Di her yekî da bi saya vegêraneke piralî hem travmayên kolektîf hem ên şexsî hatine temsîlkirin. Xwedî wê kapasîteyê ne ku wek nimûneyên xurt ên vegêrana travmayê, bi giştî di romana Kurdî û di romana Cîhanî da nimînerên edebîyata/romana travmayê bên hesibandin. Metoda vê xebatê bi giştî xwendina nêzîk e, li gel vê, ji metodên deqnavendî û rexneya hermeneutic/ şîroveyî jî sûd hatiye wergirtin. Ev xebat romanên hilbijartî di çarçoveya taybetmendîyên teorîya travmayê da ji gelek hêlan ve analîz dike. Bi taybetî li ser van xalan hûr dibe: Sebebên travmayan, taybetmendîyên mekanên travmayan û mekanên alternatîf ên ku karakter xwe dispêrin wir, giringîya hafizeyê û tomarkirina travmayan, rêyên pakkirina travmayan. Ev xebat nîşan dide ku di romanên hilbijartî da temsîla travmayan ji gelek hêlan ve pêk hatiye. Di heman demê da taybetmendîyên metnên postkolonyal nîşan didin û di vegêranê da bikaranîna teknîkên realîzma efsûnî vegêrana travmayê mimkuntir dike. Xebat digihîje wan encaman, romanên hilbijartî bi gelek taybetmendîyên xwe ve nimînerên edebîyata travmayê ne û mimkun e di bin banê vê ekole da bên senifandin. Romanên postkolonyal in ku sebeba esasî ya travmayan kolonyalîzm e û sebebên din di bin sîwana vê sebebê da cî digrin. Bi taybetî rêyên pakkirina travmayan û rêyên serederîpêkirinê ya bi travmayan ra nîşan didin ku ev metn di heman demê de xwedî wê kapasîteyê ne ku ji bo lêkolînên dekolonyal bibin çavkanîyên muhîm. Realîzma efsûnî ji bo vegêrana travmayan derfetên muhîm dibexşîne û Elî ji wan teknîkan gelek sud wergirtiye û bi awayekî serkeftî bi kar anîye. Di romanên hilbijartî da vegêrana travmayê derfet daye ku însanên vederkirî, mexdûr, heta faîl jî bikaribin mafê temsîlê bi dest bixin. Di heman demê da Elî derfet dide karakterên romanan ku, bi awayekî serederî bi travmayên xwe ra bikin û li gorî derfetên xwe travmayên xwe pak bikin.

ÖZET: Bu çalışmada Bextiyar Eli 'nin romanlarının travma teorileri çerçevesinde analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç için Bextiyar Eli 'nin Apê Min Cemşîd Xan Ku Hertim Bê Ew Li Ber Xwe Dibir (2012), Qesra Balindeyên Xemgîn (2014), Êvara Perwaneyê (2015), Hinara Dawî ya Dinyayê (2017), Bajarê Mosîqarên Spî (2021) romanları seçilmiştir. Bextiyar Eli'nin eserlerinin bu çalışma için seçilmesi bu esaslar göz önüne alınarak gerçekleşmiştir. Her bir romanda çok yönlü bir anlatıyla hem kişisel hem de kolektif travmalar temsil edilmiştir. Genel anlamda travma anlatısının güçlü birer örneği olarak Kürt edebiyatında ve Dünya edebiyatında travma romanının/edebiyatının temsilcisi olabilme kapasitesine sahiptirler. Yöntem olarak genel anlamda yakın okuma tekniği kullanılmıştır, beraberinde metin merkezli yöntemden ve yoruma dayalı yöntemlerden yararlanılmıştır. Bu çalışma seçili romanları travma teorisinin özellikleri çerçevesinde birçok yönden analiz etmektedir. Özellikle şu maddeler üzerinde durulmuştur: Travmaların sebepleri, travma mekanlarının ve karakterlerin sığındığı alternatif mekanların özellikleri, hafizanın önemi ve travmaların kayıt altına alınması, travmaların iyileştirilmesinin yolları. Bu çalışma söz konusu romanlarda travmanın birçok yönüyle ele alındığını göstermektedir. Bu romanlar aynı zamanda postkolonyal romanlara da birer örnektirler ve anlatıda büyülü gerçekçilik tekniklerinin kullanılması travma anlatısını daha olanaklı kılmıştır. Bu çalışma sonucunda elde edilen sonuçlar şu şekildedir, seçili romanlar birçok yönüyle travma edebiyatının örnekleridirler ve bu ekolün çatısı altında sınıflandırılabilirler. Postkolonyal romanlardırlar ki travmaların asıl kaynağı kolonyalizmdir ve diğer sebepler bu ana çatı altında yer edinmişlerdir. Özellikle travmaların iyileştirilmesi ve travmalarla başa çıkma yöntemleri göz önüne alındığında, bu metinlerin aynı zamanda dekolonyal çalışmalar için de önemli kaynaklar olma potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. Büyülü gerçekçilik tekniği travma anlatısı için önemli olanaklar sunmaktadır, Bextiyar Eli bu olanaklardan sıkça yararlanmış ve bu tekniği başarılı bir şekilde uygulamıştır. Aynı zamanda seçili romanlarda travma anlatısı ötekileştirilmiş, mağdur, hatta fail olan insanlara temsil hakkı tanımaktadır. Diğer yandan Bextiyar Elî, roman kahramanlarına travmayla baş etme ve olanakları çerçevesinde travmalarını iyileştirme imkânı sunmaktadır.

ABSTRACT: This study aims to analyze Bextiyar Eli's novels within the framework of trauma theories. For this purpose, Bextiyar Eli's novels Apê Min Cemşîd Xan Ku Hertim Bê Ew Li Ber Xwe Dibir (2012), Qesra Balindeyên Xemgîn (2014), Êvara Perwaneyê (2015), Hinara Dawî ya Dinyayê (2017), Bajarê Mosîqarên Spî (2021) were selected. The selection of Bextiyar Eli's works for this study was made considering these principles. In each novel, both personal and collective traumas are represented with a multifaceted narrative. As a strong example of the trauma narrative in general, they have the capacity to be representatives of the trauma novel/literature in Kurdish literature and world literature. The method used was generally close reading technique, and text-centered method and interpretation-based methods were used together. This study analyzes the selected novels in many ways within the framework of the characteristics of trauma theory. The following items were particularly emphasized: causes of traumas, characteristics of trauma locations and alternative locations where characters take shelter, the importance of memory and recording traumas, ways to heal traumas. This study shows that trauma is addressed in many ways in the novels in question. These novels are also examples of postcolonial novels, and the use of magical realism techniques in the narrative has made the trauma narrative more possible. The results obtained as a result of this study are as follows; the selected novels are examples of trauma literature in many ways and can be classified under the roof of this ecole. They are postcolonial novels, in which the main source of traumas is colonialism and other reasons have taken place under this main roof. Especially when considering the methods of healing and coping with traumas, it is seen that these texts also have the potential to be important resources for decolonial studies.The magical realism technique offers important opportunities for trauma narrative, and Bextiyar Eli has benefited greatly from these opportunities and successfully applied them. At the same time, the trauma narrative in the selected novels grants representation to people who are marginalized, victims, and even perpetrators. On the other hand, Bextiyar Elî offers the novel's characters the opportunity to cope with trauma and heal their traumas within the frameworks of their possibilities.