Şêwaza Helbesta Berken Berehî

Abstract

KURTE : Helbesta kurdî ji destpêka sedsala XXî heya dawî rastî gelek guherîn û bervepêçûnan hatiye xasma helbesta kurmancî. Di vê çarçoveyê de, di dawiya sedsala XXî û destpêka sedsala XXIî de guherîn bi awayekî berbiçav bi ser şêwaz û honandinê ve hatine û bi qalibekî nû ji aliyê ruxsar û naverokê ve xwe xemilandiye. Ev xebat şêwaza helbestvaniya Berken Berehî lêdikole û taybetmendiyên helbestvaniya wî ji aliyê zimanî û hunerî ve derdixe holê. Di nav rexne û lêkolînên kurdî de xebatên li ser şêwaz û şêwaznasiyê gelekî kêm in. Li Tirkiyeyê xebatên li ser şêwaz û şêwaznasiyê di warê edebiyata kurdî de ji hemû aliyan ve nehatiye lêkolîn û stîlîstîka helbestên kurmancî û helbestvanên kurd ji hemû aliyan ve nehatiye nirxandin. Di vî warî de valahiyeke mezin heye ku ev xebat, hewl dide bibe yek ji pêngaven vê qadê. Ev Tez li ser du hêlên bingehîn ava bûye: hêla zimannasî û hêla edebî. Di vê çarçoveyê de, wekî rêbaza sereke ji şêwaznasiya wesfî hatiye îstîfadekirin lê di hin cihan de ji şêwaznasiya amarî jî sûd hatiye wergirtin û ji aliyê form, teknîk û naverokê ve helbest hatine lêkolînkirin. Tez ji pêşgotin, derwaze, sê beş, encam û çavkaniyan pêk tê. Di derwazeyê de beşa teorîk a şêwaz û şêwaznasiyê, têkiliyên wê yên dîrokî û xebatên destpêkê cih girtiye. Beşa yekem di asta pêkhateyî de helbestên Berken Berehî dinirxîne û li ser peyvên ku helbestvanî bi kar anîne hûr dibe. Her wiha mijara ladanê (deviation) jî di vê beşê de hatiye behskirin. Beşa duyem di asta delalî (semantîk) de helbestan vedikole. Beşa sêyem jî di asta rîtmî de helbestan analiz dike. Berken Bereh di helbestên xwe de peyvên jiyana modern, teknolojîk, civakî-siyasî û çanda populer bi kar tîne û wan di nav risteyên xwe de bi serkeftî dihone. Ev bikaranîn, ne tenê modernbûna zimanê kurdî, lê herwiha têkiliya wê ya bi çanda global re jî nîşan dide. Helbestvan bi vî awayî di navbera kevneşopî û modernîteyê de pireke xurt ava dike û zimanekî nû yê poetîk diafirîne ku tê de hem şopa kevneşopa kurdî hem jî modernîteya global heye. Berehî bi teknîkên wekî ladanê şêwazeke xweser diafirîne. Di helbestvaniya xwe de ji şêwaz û ceribînên nû îstîfade kiriye. Naverok û hêmayên helbesta wî bi hestên mirovahî, evîn, hezkirina welat û neteweya wî hatiye honandin.

ÖZET: Kürt şiiri özellikle Kurmanci şiir XX. yüzyılın başından sonuna kadar birçok değişim ve gelişmeye tanık olmuştur. Bu çerçevede XX. yüzyılın sonları ve XXI. yüzyılın başlarında biçim ve içerik açısından belirgin değişimler yaşamış ve yeni biçim arayışlarına girmştir. Bu çalışma, Kurmanç bir şair olan Berken Bereh‟in şiir üslubunu incelemekte ve onun şairliğinin dilsel ve sanatsal özelliklerini ortaya çıkarmaktadır. Kürt eleştiri ve araştırmalarında üslup ve üslupbilim üzerine çalışmalar oldukça azdır. Türkiye‟deki Kürt edebiyatı çalışmalarında üslup ve üslupbilim her yönüyle incelenmemiş, Kurmanci şiir ve Kürt şairlerinin üslupbilimsel özellikleri her açıdan değerlendirilmemiştir. Bu bağlamda, bu çalışmanın bu alanda bir adım olma çabası büyük bir öneme sahiptir. Bu tez, iki ana alan üzerine kurulmuştur: dilbilimsel yön ve edebi yön. Bu çerçevede, betimleyici üslupbilim esas olmak üzere kısmen istatistiksel üslupbilimden de yararlanılmış ve şiirler biçim, teknik ve içerik açısından incelenmiştir. Tez, önsöz, giriş, üç bölüm, sonuç ve kaynakçadan oluşmaktadır. Giriş bölümünde üslup ve üslupbilimin teorik kısmı, tarihsel ilişkileri ve ilk çalışmalar yer almaktadır. Birinci bölüm, Berken Bereh'in şiirlerini yapısal düzeyde değerlendirmekte ve şairin kullandığı kelimeleri derinlemesine incelemektedir. Ayrıca sapma (deviation) konusu da bu bölümde ele alınmıştır. İkinci bölüm, şiirleri anlamsal (semantik) düzeyde incelemektedir. Üçüncü bölüm ise şiirleri ritmik düzeyde analiz etmektedir. Araştırmanın sonuçları, Berken Bereh'in şiirlerinde modern yaşam, teknoloji, sosyo-politik ve popüler kültür kelimelerini kullandığını ve bunları dizelerinde başarıyla harmanladığını göstermektedir. Bu kullanım, sadece Kürt dilinin modernleşmesini değil, aynı zamanda onun küresel kültürle ilişkisini de göstermektedir. Şair bu şekilde gelenek ile modernite arasında güçlü bir köprü kurmakta ve içinde hem Kürt geleneğinin izleri hem de küresel modernitenin olduğu yeni bir şiirsel dil yaratmaktadır. Bereh, sapma gibi tekniklerle özgün bir üslup yaratmaktadır. Şairliğinde yeni üsluplar ve deneyimlerden yararlanmıştır. Şiirinin içerik ve temaları, insani duygular, aşk, millet ve vatan sevgisi oluşturmaktadır.

ABSTRACT: Kurdish poetry, particularly Kurmanci poetry, witnessed numerous changes and developments throughout the 20th century. In this context, the late 20th century and early 21st century experienced significant transformations in terms of form and content, leading to new explorations in poetic forms. This study examines the poetic style of Berken Bereh, a famous Kurmanci poet, and reveals his poetry's linguistic and artistic features. Studies on style and stylistics are quite limited in Kurdish criticism and research. Despite the rich literary tradition of Kurdish literature in Turkey, a systematic stylistic analysis of Kurmanji Kurdish poetry remains largely unexplored in contemporary literary scholarship. This study addresses this significant research gap by providing a foundational methodological framework for examining the stylistic features of Kurmanji Kurdish poetic texts, thereby contributing to the emerging field of Kurdish literary stylistics. This thesis is built on two main areas: the linguistic aspect and the literary aspect. In this framework, descriptive stylistics is primarily utilized, along with partial use of statistical stylistics, to analyze the poems in terms of form, technique, and content. The thesis consists of a preface, an introduction, three chapters, a conclusion, and a bibliography. The introduction includes the theoretical aspects of style and stylistics, their historical connections, and initial studies. The first chapter evaluates Berken Bereh's poems on a structural level and deeply examines the words used by the poet. Additionally, the concept of deviation is addressed in this chapter. The second chapter analyzes the poems on a semantic level, while the third chapter examines the poems on a rhythmic level. The findings of the research reveal that Kurdish poet Berken Bereh uses words related to modern life, technology, socio-political issues, and popular culture in his poetry and successfully integrates them into his verses. This usage not only reflects the modernization of the Kurdish language but also highlights its connection to global culture. In this way, the poet establishes a strong bridge between tradition and modernity, creating a new poetic language that contains traces of both Kurdish tradition and global modernity. Berken Bereh creates a unique style through techniques such as deviation (ladan). He benefits from new styles and experiences in his poetry. The content and themes of the poetry consist of human emotions, love, and devotion to nation and homeland.