Yekemîn Încîla Kurdî bi Alfabeya Ermenî Transkrîpsiyon û Lêkolîn

Abstract

KURTE: Încîl, ji aliyê bawermendên xwe ve wekî metneke pîroz tê qebûlkirin. Bi vê taybetiya xwe ve hertim bûye bingeha mîsyona teblîxê ya belavker û herwiha ji mêj ve li gelek zimanên cîhanê hatiye tercumekirin. Çend zimanên cihanê hene ku cara ewil bi wergera Încîlê bûne zimanekî nivîskî û di çend zimanan de herçiqas berê berhemên menzûm hebin jî pexşanên pêşîn bi saya wergera metnên pîroz peyda bûne. Tradîsyon û pêvajoya pêşveçûnê ya wergerên Încîlê di her zimanekî de cuda ne û tevkarî, bandor, nîqaş û reaksiyonên curbicur ên li hemberî wan, mijarên hêjayî lêkolînê ne. Xeyn ji vê perspektîfa dîrokî û teolojîk, tê dîtin ku ji ber ku Încîl metneke bihecm e, di nav xwe de gelek malzemeyên zimanî dihewîne. Ev taybetî dikare ji bo lêkolînên zimannasiyê jî bibe bingeh. Lewra dengnasî, hevoksazî, watesazî, ferhengnasî, wergernasî û gelek qadên din ên lînguîstîkê dikarin li ser metna behskirî usûlên xwe yên taybet tetbîq bikin. Ev xebat li ser wergera Încîlê ya ewil a bêkêmasî hatiye kirin û çend taybetmendiyên zimanî yên ku di nusxeya tam a sala 1872yê de tên dîtin hatine nirxandin. Taybetiyên vê berhemê bêyî ku li gorî pîvanên îroyîn ên rêzimana standard bên nirxandin, li gor dewr û konteksa wê ya xusûsî hatine pêşkêşkirin. Xeyn ji vê yekê, derbarê naveroka berhemên din ên ku bi herfên ermenîkî hatine nivîsandin û li ser mentiqa lîteratûra kurdî ya ku bi alfabeya ermenîkî hatiye sazkirin û li ser sedema pêwîstiya metnên bi vî şiklî agahî hatiye dayîn û şirove hatiye kirin.

ÖZET: İncil, inananları tarafından mukaddes addedilen bir metin olması itibarıyla tarih boyunca yayılmacı tebliğ misyonunun temelini oluşturmuş ve birçok dile tercüme edilegelmiştir. Bazı diller ilk kez İncil vasıtasıyla yazılı dil hüviyeti kazanmış, başka bazı diller ise manzum eserlerin varlığına mukabil nesir sahasına yine onun tavassutuyla geçmiştir. Her dilde ayrı bir seyri bulunan tercümelerin katkıları, tesirleri ve onlara dönük farklı türden reaksiyonlar incelemeye değer konular arasındadır. Bu tarihî ve teolojik perspektifin dışında İncil‘in hacimli bir metin olması yönüyle de pek çok dil malzemesi barındırdığı ve dilbilimsel araştırmalara imkân sağladığı görülür; fonoloji, söz dizimi, semantik, leksikoloji, çeviribilim ve daha pek çok dilsel alan, kendi ilkeleri çerçevesinde ilgili metne dair farklı yaklaşımlar sunabilirler. Bu çalışmada İncil‘in Kurmancî‘deki gelişimi incelenmiş ve 1872 yılına ait olan eksiksiz tercümede gözlemlenen bazı dil özellikleri günümüz standart gramer kaidelerine bağlı kalınmaksızın, kendi devre ve konteksti içerisinde ortaya konulmuştur. Bunun dışında Ermeni harfli diğer eserlerin muhtevasına dair tanıtıcı mahiyette bilgiler verilmiş ve Ermeni alfabesiyle oluşturulan Kürtçe literatürün mantığı ve bunun neden bir ihtiyaç olarak ortaya çıktığı izah edilmiştir.

ABSTRACT: As a text accepted sacred by its believers, the New Testament has formed the basis of the missionary expansion throughout history and it has been translated into numerous languages. While some languages were first put into writing through Bible translations, some languages composed their first prose examples through these translations though they had already produced poetry. The contributions and effects of translations, which have a different course in each language, and the different types of reactions to them are among the topics worth examining. Apart from this historical and theological perspective, it is observed that the Bible, being a voluminous text, contains many linguistic materials and enables linguistic research; phonology, syntax, semantics, lexicology, translation studies and many other linguistic fields offer various approaches to the mentioned text within the framework of their own principles. In this study, the development of the Bible translations in Kurmanji was examined and some linguistic features observed in the complete translation of the New Testament (published in 1872) were revealed in its own period and context, without adhering to today's standard grammatical rules. Apart from this, introductory information is given about the contents of other works written in Armenian letters, and the background of Kurdish literature created with the Armenian alphabet and its emergence as a necessity have been explained.