Auraya Romanên Mehmed Uzun: Sirgûn, Dîrok û Şer

Abstract

KURTE: Mehmed Uzun, ji bo romana kurdî navekî naskirî ye. Heta ji aliyê hin kesan ve wekî avakerê romana kurdî tê yadkirin. DestnîĢankirina cihê wî di nav beĢa romana kurdî de bi qasî ku karekî disîplîna dîroka edebiyata kurdî ye ewqas jî karekî rexneya edebî ye. Beriya her tiĢtî temayên romanên wî li benda nirxandinên tematîk ên bi vî rengî ne. Ev tez romanên Mehmed Uzun dike mijar; li ser van romanan dahûrîneke tematîk dike, auraya (atmosfera) romanên û cihê wî di nav romannûsiya kurdî de wî destnîĢan dike. Mehmed Uzun, di pêvajoya romannûsiya xwe de heft roman nivîsîne: Herdu romanên wî yên ewil, Tu û Mirina Kalekî Rind, berhemên otobiyografîk in; vegêr di van herdu romanan de serpêhatiyên xwe yên sirgûnê parve dikin. Çar romanên wî: Siya Evînê, Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê, Bîra Qederê û Hawara Dîcleyê, romanên dîrokî ne; qala hin rûdan û kesayetên dîrokî dikin. Romana wî ya bi navê Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê romaneke alegorîk e û li ser têkiliya Ģer û edebiyatê ava bûye. Digel qeware û cihê taybet ê romanên Mehmed Uzun, der barê xalên destnîĢankirî de heta niha xebateke “tematîk” çênebûye. Yên heyî jî bêyî ku auraya romanên wî destnîĢan bikin, xalên ji hev cuda rêz dikin. Di hemû romanên Mehmed Uzun de aurayeke ku ji sê tebeqeyan pêk tê heye. Tebeqeya yekem “sirgûn” e, ku di herdu romanên wî yên ewil de diyar dibe: Tu û Mirina Kalekî Rind. Tebeqeya duyem “dîrok” e anku hin leheng û rûdanên dîrokî ne, di çar romanên wî de derdikevin pêĢ: Siya Evînê, Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê, Bîra Qederê û Hawara Dîcleyê. Û ya sêyem jî “Ģer” e ku bêtir bi romana wî ya bi navê Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirînê Ģênber bûye. Di encama vê xebatê de hat dîtin ku romanên Mehmed Uzun xwedî aurayeke sê tebeqeyî ne ku ev tebeqe jiyan û serhatiyên kurdan in ku piranî ji sirgûn, hin rûdan û kesayetên dîrokî û Ģer pêk hatine. Uzun çi wekî Ģexs çi jî wekî civak kurd di nava vê aurayê de cihûwar kirine. Ev yek jî carna bi rûdan û kesayetên rastîn carna jî bi awayê honakî û alegorîk kiriye. Yek ji armancên serekî yê vê vekolînê jî nîĢankirina vê aurayê û balkiĢandina li ser her sê tebeqeyên wê ye.

ÖZET: Mehmed Uzun, Kürt romanının tanınmıĢ bir ismidir. Hatta bazı kişiler tarafından Kürt romanının kurucusu olarak anılır. Kürt romanı içerisindeki yerini tayin etmek Kürt edebiyat tarihi disiplininin olduğu kadar edebiyat eleştirisinin de işidir. Öncelikle romanlarının temaları böyle tematik bir değerlendirmeyi hak etmektedir. Bu tezin konusu Mehmed Uzun'un romanlarının tematik analizini yapıp, romanlarının aurasını (atmosferini) ve Kürt romancılığı içerisindeki yerini tespit etmektir. Mehmed Uzun, kariyeri boyunca yedi roman yazmıştır: ilk iki romanı Tu ve Mirina Kalekî Rind otobiyografik öğeler barındırmaktadır. Anlatıcılar bu iki romanda sürgün deneyimlerini paylaşmaktadırlar. Dört romanı: Siya Evînê, Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê, Bîra Qederê ve Hawara Dîcleyê, tarihi romanlardır, bazı tarihi olay ve şahsiyetlerden bahsetmektedirler. Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê adlı romanı ise savaş ve edebiyat ilişkisini temel alan alegorik bir romandır. Mehmed Uzun'un romanlarının niteliğine ve öznel yerine karşın, belirtilen noktalara ilişkin henüz “tematik” bir çalışma yapılmamıştır. Var olan çalışmalar ise, romanlarının aurasını belirlemeden uzak, farklı noktaları sıralama eğilimindedirler. Mehmed Uzun'un tüm romanları üç katmandan oluşan bir auraya sahiptir. Bu katmanlardan ilki onun ilk iki romanında açıkça görülen “sürgün”dür: Tu ve Mirina Kalekî Rind. ikinci katman ise “tarih” yani bazı tarihi kahramanlar ve olaylardır ki dört romanında öne çıkmaktadır: Siya Evînê, Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê, Bîra Qederê ve Hawara Dîcleyê. Üçüncüsü ise Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê adlı romanında daha çok somutlaşan “savaş”tır. Bu çalışmanın sonucunda görüldü ki Mehmed Uzun‟un romanları üç tabakalı bir auraya sahiptir. Bu tabakalar Kürtlerin yaşam ve anılarıdır ki sürgün, bazı tarihsel şahsiyetler ve olaylar ve savaştan oluşmaktadır. Uzun hem şahıs olarak hem de toplum olarak, Kürtleri bu aura içerisine yerleştirmiştir. Ve bunu da bazen gerçek olay ve şahıslarla bazen de kurgusal ve alegorik olarak yapmıştır. Bu çalışmanın en temel amaçlarından biri de bu aurayı göstermek ve bu üç tabakaya dikkat çekmektir.

ABSTRACT: Mehmed Uzun is a well-known name in the Kurdish novel. He is even referred to by some as the founder of the Kurdish novel. Determining his place in the Kurdish novel is the task of literary criticism as well as the discipline of Kurdish literary history. First of all, the themes of his novels deserve such a thematic evaluation. The subject of this thesis is to make a thematic analysis of Mehmed Uzun's novels, to determine the aura (atmosphere) of his novels and to determine his place in Kurdish fiction. Mehmed Uzun has written seven novels throughout his career: His first two novels, Tu and Mirina Kalekî Rind, contain autobiographical elements. In these two novels, the narrators share their experiences of exile. His four novels: Siya Evînê, Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê, Bîra Qederê û Hawara Dîcleyê, are historical novels. His novel Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê is an allegorical novel based on the relationship between war and literature. Despite the quality and subjective place of Mehmed Uzun's novels, there has not yet been a “thematic” study on these points. The existing studies, on the other hand, tend to list different points, far from determining the aura of his novels. All of Mehmed Uzun's novels have an aura consisting of three layers. The first of these layers is “exile”, which is clearly seen in his first two novels: Tu and Mirina Kalekî Rind. The second layer is “history”, that is, some historical heroes and events, which is prominent in four of his novels: Siya Evînê, Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê, Bîra Qederê and Hawara Dîcleyê. The third is “war”, which becomes more concrete in his novel Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê. The result of this study shows that Mehmed Uzun's novels have a three-layered aura. These layers are the life and memories of the Kurds, which mostly consist of exile, some historical figures and events, and war. Uzun has placed Kurds, both as individuals and as a society, within this aura. And he has done this sometimes with real events and people and sometimes fictionally and allegorically. One of the main aims of this study is to show this aura and draw attention to its three layers.