Jıyana Seyıd ʻElıyê Fındıkî û Dîwana wî

Abstract

KURTE: Seyid ʻEliyê Findikî, di çarêka dawîn a sedsala XIXan û nîvê yekemîn ê sedsala XXan de jiyaye. Wî di zaroktiya xwe de pêşî li cem bavê xwe dersên ewil xwendiye û piştre jî li hin medreseyên herêma Botan perwerdehiya xwe domandiye. Findikî îcazetên ʻîlmî jî standiye û li deverên cuda seydatî kiriye. Ẋeynî Dîwana wî ya Kurdî 7 heb berhemên wî yên ʻErebî jî hene ku ji wan 4 heb tenê gihîştine destê me. Wî, bi vê dîwanê, xwe daye ser şopa helbestvanên klasîk ên berî xwe û berhemekê aniye pê. Dîwan bi giştî ji 792 malikan pêk tê. Ji aliyê teşeyê ve di dîwanê de 9 qesîde, 12 mesnewî û 31 ẋezel henin. Di helbestan de wezna ʻerûzê bi serkeftî hatiye tetbîqkirin û hemî helbest ji 4 behrên ʻerûzê (hezec, remel, recez û muteqarib) û bi şeş qalibên wê yên cuda hatine nivîsîn. Helbestên dîwanê ji aliyê belaẋetê ve jî dewlemend in ku ji sê hemanên belaẋetê (beyan, bedîʻ ve meʻanî), bi qasî 35-40 hunerên edebî hatine tesbîtkirin. Findikî di avakirina helbestan de ligel ahengê, zimanekî zelal û fehmbar jî bi kar aniye. Di dîwanê de baweriyên gel, gotinên pêşiyan û xasma jî biwêj pir in. Ji bilî vê di helbestan de bikaranîna şêwaza tehkiyeyê jî dide nîşan ku Seyid ʻEliyê Findikî ji edebiyata gelêrî jî haydar bûye.

ÖZET: XIX. yüzyılın son çeyreği ile XX. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Klasik Kürt Edebiyatı şairlerinden Seyid ʻEliyê Fındıkî, küçük yaşlarda babasının yanında eğitim görmüş, daha sonra Botan bölgesinin çeşitli medreselerine giderek eğitimine devam etmiştir. İlmî îcazetler alan ve çeşitli yerlerde müderrislik yapan Fındıkî’nin Kürtçe Divanı ve 7 tane de Arapça eseri olduğu; fakat bu eserlerden 4 tanesinin günümüze ulaştığı bilinmektedir. Klasik Kürt Edebiyatı geleneğinde başarılı şiirler kaleme alan şair, yazdığı Kürtçe Divanıyla kendinden önceki klasik şairleri takip ederek değerli bir eser ortaya koymuştur. Divanda yer alan şiirlerin tamamı 792 beyitten oluşmaktadır. Bu şiirlerin 9 tanesi kaside, 12 tanesi mesnevî ve 31 tanesi de gazel şeklindedir. Şiirlerde aruz vezni başarılı bir şekilde tatbik edilmiş olup divanda yer alan bütün şiirler aruzun 4 bahrinin (hezec, remel, recez ve mutekarip) farklı altı kalıbıyla yazılmıştır. Divandaki şiirlerin belâgat açısından da oldukça zengin olduğu görülmüş ve belâgatin üç unsuruna (beyan, bedîʻ ve meʻanî) ait yaklaşık 35-40 edebî sanat tespit edilmiştir. Fındıkî’nin, şiirlerinde ahengin yanında açık ve anlaşılır bir dil kullandığı görülmektedir. Ayrıca şiirlerinde halk inançlarına, atasözü ve bilhassa deyimlere bolca yer vermesinin yanı sıra tahkiye üslûbunu da kullanmış olması, onun Halk Edebiyatı geleneğine de aşina olduğunu göstermektedir.

ABSTRACT: Seyid ‘Eliyê Findikî, who is one of the classical Kurdish poets lived between the last quarter of the nineteenth century and the first half of the twentieth century, was educated by his father and then went to the other cities of the Botan Region in his childhood. Findikî, who obtained scientific icazahs and served as a mudarris in the madrasahs, have a diwan and 7 Arabic works but only four of them reached today. The poet wrote many prospering poems in the tradition of classical Kurdish poetry. He followed the predecessor poets and wrote many invaluable poems. The poets in his diwan consist 792 couplets. 9 of them are odes, 12 of them masnavi and 31 of them are gazelles. The aruz prosody has been applied successfully and all the poems in the diwan were written with four bahrs of aroz (hezec, remel, recez and mutekarip) and six diversified patterns. The poems in the diwan are rich in terms of rhetoric and there are nearly 35-40 literary arts who belong to the three elements of rhetoric; beyaan, aesthetic and meâni. The poems of Findikî have harmony and the language is clear and comprehensible. He includes folk beliefs, proverbs and especially idioms in his poetry and narrating style, therefore it can be observed that he is familiar with folk literature.