Osmanlı Topraklarında Amerika’nın Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Meselesindeki Tahakkümünün Çoklu Yansımalarında Eğitim Stratejisinin Önemi

Abstract

ÖZET: Anadolu üzerinde Türk egemenlinin tesis edilmesinden sonra hoşgörü politikası çerçevesinde Müslüman Türklerle bir arada yaşayan Ermeniler her dönem emperyalist güçlerin misyonerlik çerçevesinde dini hedefi olmuşlardır. Anadolu’nun Hristiyan dünyası için dini öneme haiz olması; ayrıca Anadolu topraklarının birçok yeraltı zenginliklerini barındırması Batılıların çeşitli yöntemler dâhilinde bölgeye nüfuz etmelerine sebebiyet vermiştir. Kuşkusuz Anadolu üzerinde misyonerlik çalışmaları yürüten en etkin devlet Amerika olmuştur. Batılı emperyalist devletler içerisinde en son bağımsızlık elde eden ve iktisadi anlamda kaynaklara ve ticaret yollarına ihtiyaç duyan Amerika, Anadolu’dan pay elde edebilmek için Ermenilere mezhepsel asimilasyon uygulamıştır. Amerikan misyonerleri XIX. yüzyılda Amerikan Board misyoner teşkilatına bağlı olarak Anadolu üzerinde çeşitli keşif amaçlı çalışmalar yürütmüşlerdir. Misyonerler bu çalışmalar neticesinde Anadolu Ermenilerini dini tahakküm altına alabilmek için hangi yöntemlere başvurulması gerektiğini saptamışlardır. Dönemin getirdiği ve Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu olumsuz koşullar eğitim, sağlık gibi alanlarda boşluklar oluşmasına neden olmuştur. Eğitim alanında geniş çaplı faaliyet yürüten misyonerler, çocuklardan yetişkinlere kadar çeşitli seviyelerde ve alanlarda açılan eğitim kuruluşları sayesinde Gregoryen mezhebine bağlı Ermenileri protestanlaştırmışlardır. Özellikle Anadolu’nun önem arz eden ve Ermenilerin yoğun olarak yaşam sürdürdüğü bölgelere açılan yüksekokul niteliği taşıyan Amerikan kolejlerinde verilen dini ve milli ruhu uyandırıcı müfredatlar, Ermeniler’in ayrılıkçı düşüncelerini perçinleyerek milli bir devlet kurma ve Osmanlı’yı parçalama adına ayaklanmalarını sağlamıştır.

ABSTRACT: After the establishment of Turkish sovereignty over Anatolia, Armenians living together with Muslim Turks within the framework of the policy of tolerance have always been the religious target of the imperialist powers as part of their missionary work. Anatolia has religious importance for the Christian world; in addition, the fact that Anatolian lands contain many underground riches caused Westerners to penetrate the region through various methods. Undoubtedly, the most active state carrying out missionary work in Anatolia was America. America, which was the last to gain independence among the Western imperialist states and needed economic resources and trade routes, implemented sectarian assimilation of the Armenians in order to gain a share of Anatolia. In 19th century, American missionaries carried out various exploratory studies in Anatolia as part of the American Board missionary organization. As a result of these studies, the missionaries determined what methods should be used to bring religious domination over the Anatolian Armenians. The negative conditions of the period and the Ottoman Empire caused gaps in areas such as education and health. Missionaries, who carried out extensive activities in the field of education, Protestantized the Armenians of the Gregorian sect, thanks to the educational institutions opened at various levels and fields, from children to adults. Curriculums that arouse the religious and national spirit given in American colleges, which are especially high schools opened to the important regions of Anatolia and where Armenians live densely, reinforced the separatist thoughts of the Armenians and enabled them to revolt in the name of establishing a national state and disintegrating the Ottoman Empire.