‘Unsûrên Dînî-Tesewifî di Dîwana Hafizê Şîrazî û Melayê Cizîrî da

Abstract

KURTE: Hâfizê Şîrâzî û Melâyê Cizîrî du şa'irên berceste yên zimanên xwe ne. Hâfizê Şîrâzî bi farsî û Melâyê Cizîrî bi kurdî dîwana xwe nivîsandî ye. Dîwanên her dû şa‘iran ji aliye qewareya wan ne wekî hev bin jî, şerh li ser van hatine nivîsîn û bûne mijarên berhem û xebatên akademik. Ev yek, qîmet û grîngîya dîwanên herdû şa‘iran dide ber çavan. Li ser dîwana Hâfizê Şîrâzî gelek xebatên ciyawaz têne dîtin. Li ser dîwana Melâyê Cizîrî xebatên ku hatine kirin bi gelemperî layê wî yên tesewufî hatîye sekinandin. Heta niha di asta tezeke doktorayê de, xebateke berawirdî ji bo herdu şai’ran nayê dîtin. Herweha 'unsûrên dînî û tesewufî yên dîwana Hâfizê Şîrâzî û Melâyê Cizîrî nehatîye Nirxandin. Di hinek berhemên li ser Hâfizê Şîrâzî hatine amadekirin de, derbarê 'unsûr û tigehên tesewufî bi kurtasî xebat hebin jî, ev mijar bi tena serê xwe nehatîye xebitandin. Ji bo Melâyê Cizîrî jî heman rewş derbasdar e. Xebatên li ser du berhemên ziman cuda dikevin qada edebiyata berawirdî. Bi gelemperî em dikarên bibêjin armanca sereke ya edebiyata berawird tesîra edebiyata netevekî li ser edebiyata netewekî din û tesîra şai'r / nivîskarekî li ser şai'r / nivîskarekî din kiriye mijara xwe. Ku ev rêbazek ji rêbazên ekola fransizî ye di edebiyata berawirdî da. Mebest ji vê xebatê peyîtandina 'unsûrên dîn û tesewufî di dîwana herdû şa'iran da ye. Piştî tespîta 'unsûrên dîn û tesewufî nirxandina wan û derxistina vekhevî û cudahîyên navbera herdû şa‘ira û bi vî rengî gihaştina encamê ye. Wekî encam bi asanî em dikarin bibêjin ku di navbera herdû şa'iran da gelek 'unsûrên dînî û tesewufî hevpar in. Herwiha ‘unsûrên ciyawaz jî ne kêm in. Rewşa civakî, sîyasî û kulturî eşkera di dîwana Hâfizê Şîrâzî da rû daye. Herdû şa'ir jî xwedî şêwazek takekesî ne. Di biwara ‘unsûrên dînî û tesewufî da tesîrek ber bi çav ya Hâfizê Şîrâzî li ser Melâyê Cizîrî nehate peyîtandin. Lewra herdû şa'iran jî ji 'unsûrên hîzrî yên edebiyata klasîk sûd wergirtine.

ÖZET: Hâfız-ı Şîrâzî, 14. yüzyılda İran’da yaşamış ve Fars edebiyatının en büyük temsilcileri arasında yer alan bir şairdir. Divanında yer verdiği aşk ve tasavvuf konuları ile yaşadığı dönemdeki şairleri etkilediği gibi kendisinden sonra gelen pek çok şairi de etkisi altına almıştır. Melâyê Cizîrî ise 16. yüzyıl sonları ile 17. yüzyıl başlarında yaşamış ilk Kürtçe mürettep divanın sahibidir. Bu yönüyle bir ilk olmanın yanında divanında işlediği aşk, felsefe ve tasavvuf konuları ile kendisinden sonra gelen Kürt şairlerini etkilemiştir. Hâfız-ı Şîrâzî’nin divanı üzerine değişik konularda akademik birçok çalışma bulunmaktadır. Melâyê Cizîrî’nin divanı üzerine yapılan çalışmalar ise Hâfız-ı Şîrâzî ile kıyaslanmayacak kadar azdır. Yapılan bu çalışmalara bakıldığında her iki şairin divanlarında geçen ve klasik edebiyatın ana temalarından olan birçok dinî ve tasavvufî müşterek unsurların bulunduğu tespit edilmiştir. Aynı şekilde Hâfız-ı Şîrâzî ve Melâyê Cizîrî’nin divanlarını muhteva yönünden doktora düzeyinde karşılaştırmalı olarak ele alan bir çalışma da bulunmamaktadır. Farklı iki dilde yazılan eserleri incelemek karşılaştırmalı edebiyat sahasına girmektedir. Kısaca denilebilir ki karşılaştırmada temel amaç bir milletin edebiyatının başka bir milletin edebiyatına etkisine veya bir şairin / yazarın etkisinin başka bir şair / yazar üzerindeki etkisine ilave olarak müşterek ve farklı yönleri araştırmaktır. Bu çalışmanın temel amacı her iki şairin divanlarında bulunan dinî ve tasavvufî unsurları ve oluşturulan mazmunları tespit edip, ortak veya farklı yönlerini incelemek ve böylece bir sonuca varmaktır. Hafız-ı Şirazî ve Melâyê Cizîrî’nin Divanlarında Dini-Tasavvufi Unsurlar adlı bu doktora çalışması giriş, beş bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Birinci bölümde Hâfız-ı Şîrâzî ve Melâyê Cizîrî’nin hayatları ve edebi kişilikleri ele alınmaktadır. İkinci bölümde dini unsurlar, üçüncü bölüm ise dini unsurların bir konusu olan peygamber isimleri incelenmektedir. Dördüncü bölümde tasavvufî kişilikler ve son bölümde de tasavvufî terimler ve unsurlar değerlendirilmektedir. Sonuç bölümünde ise karşılaştırmalı olarak incelenen dinî ve tasavvufî unsurların değerlendirilmesi yapılmıştır. Sonuç olarak; her iki şairin divanında birçok ortak dinî ve tasavvufî unsurun yanında farklı unsurlar da tespit edilmiştir.

ABSTRACT: Hâfız-ı Şîrâzî was a 14th century Iranian poet and one of Persian literature's greatest authors. His mystical and madrigal divan influenced several poets both in his time and later on. Melâyê Cizîrî was the author of the first Kurdish divan anthology and lived in the late 16th and early 17th centuries. Thus, besides being a first, he influenced later Kurdish poets with his divan on love, philosophy and mysticism. There are several academic studies on different aspects of the Hâfız-ı Şîrâzî divan. However, studies examining Melâyê Cizîrî's divan are too few when compared to Hâfız-ı Şîrâzî. This literature review reveals that the divans of both poets share several religious and mystical themes, which were also main themes in classical literature. Furthermore, no other studies to date have compared the content of the divans of Hâfız-ı Şîrâzî and Melâyê Cizîrî at the dissertation level. The field of comparative literature tackles the analysis of works written in different languages. In short, it could be suggested that the main aim of comparison is to determine similarities and differences between works, cross-national effects and the impact of a poet/author on another. The main aim of this study is to determine the religious and mystical elements and metaphors in the divans of both poets, and to determine similarities and differences. This study includes the introduction, five chapters and conclusion. In the first section, the lives and literary personalities of Hâfız-ı Şîrâzî and Melâyê Cizîrî are discussed. In the second section, religious elements are examined and the names of prophets are addressed in the third section. In the fourth section, mystical personalities and mystical terms and elements are analyzed in the final chapter. In the conclusion, the comparative analysis of the above-mentioned religious and mystical elements is conducted. Overall, several religious and mystical similarities and differences are identified in the divans of both poets.