Hekimêniya Şari yê Çoligi u Terminolojiyê Weşiye

Abstract

ÖZET: Halkın kendi kendini tedavi etme yöntemi olarak bilinen halk hekimliği, tarihsel olarak bütün toplumlarda olduğu gibi Bingöl toplumunda da varlığını sürdürmektedir. Bu tez, Bingöl merkez özelinde saha araştırması ve mülakata dayanarak hazırlanmış ve Bingöl halk hekimliğine ilişkin bir literatür oluşturulmak amaçlanmıştır. Bu çalışmayla Bingöl‟de yaşayan halkın hangi bitkilerden yararlandıklarını, insan ve hayvan hastalıklarını nasıl ve hangi yöntemlerle tedavi ettiklerini ve bunun dışında uygulanan dinsel-bölgesel yöntemlerin neler olduğu tespit edilmiştir. Birinci bölümde hastalıkların tedavisinde hangi bitkilerden yararlandıkları tarif edilmiş ve zengin bir bitki florasına sahip olan Bingöl‟deki bitkilerin birçoğunun fotoğrafları doğal ortamından çekilerek çalışmaya dâhil edilmiştir. ikinci bölümde, hastalık isimleri, insan ve hayvan hastalıkları ve tedavi yöntemlerinin ne olduğu izah edilmiştir. Üçüncü bölümde ise, Bingöl halkının halk hekimliğinde kullandığı kavramlar, hastalık adları, bitki adları, tedavi yöntemleri esas alınarak bir halk hekimliği terminolojisi oluşturulmuştur.

KILMVATE: Hekimêniya şariya ke usılê de xo weşkerdişê şari yena zanıtene, tarix de çıtur ke pêro qomu de est biya, qomê Çoligi de ki yena gurenayene. No tez, zafêri merkezê Çoligi de ebe usılê cıcêrayiş u mulaqat amo vıraĢtene. Nê tezi de wajiyo ke hekimêniya Ģari sero ju literatur bêro vıraştene. ġaro ke Çolig de weşiya xo rameno, inu kamci vaş u vilıku ra istifade kerdê, nêweşiyê insan u heywanu çıtur u ebe kamci usılu kerdê weş, weşkerdis sero usılê dini u ê yê bini kamci yê, nê gurenaiyşi de nê pêro amê tespitkerdene. Qısımê juyine de, weşkerdişê nêweşiyu de kamci vaş u vilıku ra ke istifade kerdê, ê amê tarifkerdene. Vaşê ke mıntıqaya Çoligi derê u wayirê flora de dewleti yê, fotografê zafê ê vaşu caê xo de amê ontene u zerrê tezi de ki cayê xo guret. Qısımê dıdine de, namê nêweşiyu, nêweşiyê insanu u heywanu u usılê weşkerdişê nê nêweşiyu çıkê, ê amê rezkerdene. Qısımê hirêyine de ki, qesê ke şarê Çoligi hekimêni şari de gureneno, ê be namê nêweşiyu, namê vaş u vilıku u weşkerdişê nê nêweşiyu ser ra ju terminolojiyê de hekimêniya şari amo vırastene.

ABSTRACT: Folk medicine which is known as the self-healing method of the public continues its existence also in Bingöl society as in all societies historically. This thesis has been prepared based on the field research and interview specifically for Bingöl center and it is aimed to create a literature on Bingöl folk medicine. With this study, it has been determined which plants the people who live in Bingöl use, how and by which methods they cure human and animal diseases and what are the religious-regional methods which is also applied. In the first part, it has been described which plants are used in the treatment of diseases and many of the plants in Bingöl, which has a rich flora, are included in study by taking photos from their natural environment. In the second part; disease names, human and animal diseases and treatment methods are explained. In the third part, a folk medicine terminology has been created based on the terms, disease names, plant names, treatment methods used by the people of Bingöl in folk medicine.