Gireyên Dariştinê di Berhemên Klasîk ên Kurmancîya Jorîn da

Abstract

ÖZET Bu çalışmanın konusu türetme ekleridir. Türetme, yapım ekleriyle gerçekleşen kelime türetme tekniği ve süreçlerinden biridir. Bu teknik ile yapım ekleri (bağlı türetme biçim birimler) kelimelere (bağımsız biçim birimlere) eklenerek yeni bir kelime türetilmektedir. Çalışma, lehçe olarak Yukarı Kurmançça ve korpus olarak da Klasik Kürt Edebiyatı‟nın ilk eserleriyle sınırlandırılmıştır. Bu eserler Melayê Cizîrî‟nîn Dîvanı, Feqîyê Teyran‟ın dört manzumesi (Şêx Sen‟an, Bersisê Abid, Zembîlfiroş, Şerê Dimdim) ve Ehmedê Xanî‟nin Mem û Zîn adlı mesnevisinden oluşmaktadır. Bu eserlerde yer alan türetme eklerinin analizleriyle hem bu eserlerin yazıldığı dönemin dil özelliklerinin aydınlatılması hem de gelecekte bu alanda yapılacak çalışmalara katkı sunulması amaçlanmaktadır. Çalışma betimsel dil bilim yöntemi ve işlevsel dil bilim analiz tekniğiyle yapılmıştır. Bundan dolayı ekler analiz edilirken biçimin yanında bağlam da göz önünde bulundurulmuştur. Bu çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte çalışmanın konusu, sınırları ve amacı hakkında bilgi verilmiştir ve çalışmanın dayandığı teori ile teknik ve çalışmanın önemi belirtilmiştir. Birinci bölüm çalışmanın teorik alt yapısı hakkında olup bu bölümde dil bilim teorileri, yöntem ve teknikleri ile morfemlerin özellikleri ve çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde türetme ön ekleri ve üçüncü bölümde ise türetme son ekleri semantik açıdan kategorilendirilmiş olup morfolojik, morfosentaktik ve morfosemantik açıdan analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda 11 tane türetme ön eki ve 22 tane türetme son eki tespit edilmiştir. Türetme ön eklerin analizi 49, türetme son eklerin analizi ise 40 semantik kategoride yapılmıştır. Toplam olarak ön eklerle türetilen 284 ve son eklerle türetilen 536 türemiş kelime tespit edilmiştir. Bu kelimeler ve türetme eklerinin istatiksel oranlarını gösteren grafikler çalışmanın ekinde indeks olarak verilmiştir.

The scope of this study is derivational morphemes. Derivation is one of the word building techniques and processes that occur with derivational suffixes. With this technique, a new word is derived by adding derivational suffixes (derivational bound morphemes) to words (free morphemes). The study is limited to Upper Kurmanji as a dialect and the first works of Classical Kurdish Literature as a corpus. These works consist of Melayê Cizîrî's Dîvan, Feqîyê Teyran's four narrative poems (Şêx Sen'an, Bersisê Abid, Zembîlfiroş, Şerê Dimdim) and Ehmedê Xanî's mesnevi entitled Mem û Zîn. By analyzing the derivational morphemes in these works, it is aimed to both elucidate the linguistic features of the period in which these works were written and to contribute to future studies in this field. The study was conducted with descriptive linguistics method and functional linguistics analysis technique. Therefore, when analyzing the affixes, context as well as form was taken into consideration. This study consists of an introduction and three parts. In the introduction, information about the scope, limits and purpose of the study is given, and the theory and technique on which the study is based and the importance of the study are stated. The first chapter is about the theoretical background of the study, and in this chapter information is given about linguistic theories, methods and techniques, and the properties and types of morphemes. In the second section, derivational prefixes and in the third section, derivational suffixes were categorized semantically and analyzed in terms of morphology, morphosyntactic and morphosemantics. As a result of the study, 11 derivational prefixes and 22 derivational suffixes were detected. The analysis of derivational prefixes was made in 49 semantic categories, and the analysis of derivational suffixes was made in 40 semantic categories. In total, 284 derived words derived from prefixes and 536 derived words derived from suffixes were detected.