BİNGÖL / KİĞI YÖRESİ MASAL ÖRNEKLERİ VE TAHLİLİ

Abstract

ÖZET Bu çalışmadaki amacımız, Kürt edebiyatında önemli bir yere sahip olan ve sözlü kültürün temel taşıyıcılarından biri olan masal türünü ele almaktır. Masallar ele alınırken öncelikli olarak masal kavramının tanımı, tarihsel gelişimi, masallarla ilgili teoriler, masalların genel özellikleri, masal tipleri, masallarda dil, üslûp, zaman, mekân, işlenen tema ve amaç üzerinde bilgiler vermek amaçlanmıştır. Sonraki aşamada ise; masalın Kürt edebiyatındaki önemi ve işlevi tespit edilmeye çalışılmıştır. Kürt edebiyatında masalın yeri ve işlevi hakkında temel tespitler yapıldıktan sonra, Kiğı yöresine ait derlenen bazı masallar Vladimir Propp’un masal değerlendirme yöntemine göre incelenmesi amaçlanmıştır. Kiğı yöresi, Bingöl’ün tarihi sürecinde önemli bir yere sahiptir. Kiğı yöresinde ait günümüze kadar ulaşabilmiş masallar bu yörenin kültürel zenginliklerini yansıtması bakımından kıymetli bir hazinedir. Çalışmada bu zengin hazineler derlenmiş, daha sonra da çeşitli yönleriyle incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmada sırasıyla masal anlatıcılardan dinlenen masal örnekleri kaydedilmiş, yazıya geçirilmiş, daha sonra da tahlil edilmiştir. Böylelikle tarihsel süreç açısından birçok medeniyete kucak açmış olan Kiğı’ya ait bu masal örneklerinin geleceğe taşınması sağlanmış, bu alana ilgi duyan okurlara ulaştırılmaya çalışılmıştır.

KURTE Di vê xebatê de em ê li ser çîrokên kurdî rawestin ku di edebiyata kurdî ya devkî de çîrok, bargirên sereke ne û xwedî cihekî taybet in. Di vê xebatê de pêşî têgeh, teorî û dîroka prosesa geşedana çîrokan digel taybetmendiyên giştî wekkarakter, ziman, şêwaz, dem, cih, armanc û temaya çîrokan re hatiye ravekirin. Paşê jîerk û girîngiya çîrokan di wêjeya Kûrdî de hatiye çespandin. Piştî peyitandina erk û girîngiya çîrokan di wêjeya Kûrdî de, çîrokên li devera Gêxiyê hatine berhevkirin û li gorî metoda dahûrandina çîrokan ya Vladimir Proppî hatine vekolînkirin. Devera Gêxiyê di qonaxa dîroka Çewlîkê de xwedî cihekî taybet e. Çîrokên li devera Gêxiyê yên ku îro roj gihîştine destême ji aliyê dewlemendiya çandî ve gencineyên bi qîmet ên devera Gêxiyê ne. Di vê xebatê de ev gencîne hatine berhevkirin û ji çend layên curbecur ve hatine helsengandin. Di vê xebatê de ji çîrokbêjan çîrok hatine guhdarîkirin û qeydkirin paşê jî hatine nivîsîn û tehlîlkirin. Bi vî awayî ev çîrokên aîdî Gêxiya ku ji mêj ve bûye warê gelek şaristanan, dibin milkê nifşên nû û tê ber destê xwendevanên ku bi vê babetê re eleqedar dibin.

ABSTRACT The aim of this thesis is to address the tale which has an important place in Kurdish literature and is one of the main carrier of oral culture. When considering the tale, the primary aim is to give the definition of tale in Turkish literature. Then telling about the historical development of theories on tale, the general characteristics of the tale, tale types, language, style, time, place, theme and purpose in tale. And finally to explain the functions of the the tale in Kurdish literature. While giving information about the functions of tales in Kurdish literature at the same time we analyzed these tales, which are compiled in Kiğı region, according to Propp's method. Kiğı is one of the most important milestones in the history of Bingöl. These tales, which belong to Kiğı, have survived until today and are precious treasure of region in terms of reflecting the cultural richness of it. Our goal is to compile and analyze examples of ongoing tales told until today in the Kiğı region. First of all we put down these tales on paper that we have listened from storytellers, then we moved to the analysis of these samples. Our aim is to bring the fairy tales of Kıgi region, which has embraced many civilizations in terms of historical processes, to the future and readers who are interested in this field.