Tesewıf dı Dîwana Şeyda de

Abstract

Têkiliyek taybet û giring di navbera tesewif û edebiyatê de ava bûye. Bi vê têkiliyê, wêjeya tesewifê ava bûye. Nivîskarên wêjeya tesewifê, zimanekî taybet bikaranîne. Zimanê tesewifê pêşî di wêjeya „eraban de û paşê di wêjeya farisan de tê dîtin. Nivîskarên edebiyata klasika kurdî, wek wêjevanê miletên misilman, xwe ji wêjeya tesewifê bê par nemane û di vî warî de berhemên edebî anîne holê. Yek ji van vêjevanê edebiyata kurdî Mela „Ebdul‟ezîzê Bitlîsî ye. Mela „Ebdul‟ezîzê Bitlîsî di edebiyata klasîk a kurdî de şa„irekî wenda û nenas e. Bitlîsî di helbestên xwe de nasnava Şeyda bi kar aniye. Şeyda, xwedî dîwanek e mureteb û pirzimanî ye, ku ji çar zimanan (kurdî, „erebî, farisî, tirkî) pêk têt. Bîtlîsî, helbestên xwe piranî bi farisî nivîsandibin jî, di dîwana wî de, zimanê duyem ê sereke kurdî ye. Helbestên xwe bi nizama klasîk a arûzê nivîsandine. Destxeta resen a dîwana wî heta niha nehatiye dîtîn û nehatiye çapkirin. Me teza xwe li ser desxeteke dîwanê ya ku mustensîxê wê ne dîyar e, amade kir. Di vê teza me a bi navê „Tesewif di dîwana Şeyda de‟ em li ser tesewif û nêhîrîna Şeyda ya derbarê tesewifê sekînîn. Şeyda bi çar zimanan mijarên tesewif û sofîgeriyê di helbestên xwe de tehlîl kiriye. Me jî, ev mijar ji dîwana wî parzûnand. Em bi hêsanî dikarin bêjin ku bingehîn mijara helbestên wî jî tesewif bi xwe ye. Di serî de em li ser têkiliya teswif û wêjeyê rawestiyan. Piştî hingê me di dîrokê de li ser geşedana tesewif û terîqetê lêkolîn kir. Paşê bi hûrgulî em ketin nava helbestên Şeyda û me tesewifa wî destnîşan kir. Helbestvanekî kurd î nenas û mijareke lokal û alav bû kereste ji bo teza me.

İn our thesis, a deep and special relationship has been established between sufism and literature. Sufi literature has arisen from this relation. The authors of sufi literature have set up a special language for themselves. This language is firstly seen in Arabic literature and then in Iranian literature. Also the authors of classical Kurdish literature haven't deprived themselves of sufi literature and they wrote literate books about this topic. One of the authors of Kurdish sufi literature is Mela 'Ebdul'ezîz Bitlîsî. Mela 'Ebdul'ezîz Bitlîsî (1856-1928) is a lost and unknown author in classical Kurdish literature. Bitlîsî used 'Şeyda' pen name in his poems. Şeyda has a complete divan and used four languages (Kurdish, Arabic, Persian, Turkish) in it. The first weighted language of the divan of Bitlîsî is Persian. The second weighted language is Kurdish. The poems have been written in classical style and with the scale of aruz. The handwriting of the authorhas not been found until now and has not been published. In this study, we focused on sufism and the views of Şeyda on sufism. Şeyda is a poet who analyzed sufi themes with four languages in his poems. We brought sufi themes to the light by filtering some of his poems. We can easily say that the main theme of his poems is sufism. At the beginning of our study, we mentioned the relation between literature and sufism. Then we wrote about the development of sufism in history and some sects. As the main theme, we put forward sufism and sufi themes in Şeyda's poems. An unknown and lost Kurdish poet and a local theme have become the main fact of this thesis.

Tasavvuf ve edebiyat arasında derin ve özel bir ilişki kurulmuştur. Bu ilişkiden tasavvuf edebiyatı doğmuştur. Tasavvuf edebiyatı yazarları kendilerine özel bir dil kullanmişlardır. Bu dil öncelikle arap edebiyatında daha sonra da iran edebiyatında görülmektedir. Klasik kürt edebiyatı yazarları da tasavvuf edebiyatından kendilerini mahrum etmemiş ve bu konuda edebi eserler meydana getirmişlerdir. Kürt tasavvuf edebiyatının yazarlarından birisi Mela 'Ebdul'ezîz Bitlîsîdir. Mela 'Ebdul'ezîz Bitlîsî (1856-1928) klasik kürt edebiyatında kayıp ve tanınmamış bir yazardır. Bîtlîsi, şiirlerinde Şeyda mahlasını kullanmıştır. Şeyda, tam bir divan sahibi olup, divanını dört dil (Kürtçe, Arapça, Farsça, Türkçe) kullanmıştır. Bitlîsî'nın divanında birinci ağırlıklı dil farsça olsa da ikinci ağırlıklı dil Kürtçedir. Şiirler klasik tarzda ve aruz ölçüsü ile yazılmıştır. Divanın yazara ait el yazması şimdiye kadar bulunmamış ve basılmamıştır. Biz tezimizi müstensihi belli olmayan bir el yazma nüshasından yararlanarak hazırladık. "Şeyda'nın divanında tasavvuf" adlı bu tezimiz de, tasavvuf ve Şeyda'nın tasavvufî görüşleri üzerine yoğunlaştık. Şeyda, şiirlerinde dört dil ile tasavvufi konuları tahlil etmiş bir şairdir. Biz de tasavvufi konuları onun şiirlerini süzerek ortaya çıkardık. Çok rahatlıkla ifade edebiliriz ki, şiirlerinin ana teması tasavvuftur. Çalışmamızın başında edebiyat ve tasavvuf arasında var olan ilişkiye temas ettik. Daha donra tasavvuf un tarihi süreç içinde gelişimini ve bazı tarikatları ele aldık. Ana tema olarak Şeyda'nın şiirlerinde tasavvuf ve işlenen tasavvufi konuları ortaya çıkardık. Tanınmamış ve kayıp bir kürt şair ve lokal bir konu bu tezin ana unsurları oldular.