Diwanê Melayê Cebexçuri (Metn u tehlil)

Abstract

Şıkl u şemalê edebiyato klasik dı muhtewaya dinî esta. Heskerdış u tersê Homayi, sinayişê Pêxımberan, ‘eşqo me’newi, cayi bımbareki, qeydeyi dinî bı zafi muhtewaya ıni eseran ani meydan. Edebiyatê Zazaki dı metni klasik bı zafi şıklê mewlidan dı ameyi nuştış. Bê mewlidan yew kıtabê siyer neşir biyo u yew zi diwano qıjkek esto. Diwanê Mela Aziz Beki hım heti şıkl ra hım zi heti muhtewa ra kıtabi ki neşir biyi miyanê inan dı yew cayo muhim geno. Kıtab bı muhtewayêka hira u bı zıwanêko fesih diqet anceno. Diwanê Mela Aziz Beki, bı nameyê “Diwon Cebexçuri” name biyo. Diwan dı şiiri Zazaki, Tırki u ‘Erebki esti, labelê gıraniya diwan Zazaki ya. Diwan dı piyêr piya 133 şiiri esti. Miyanê ıni şiiran dı 2 şiiri ‘Erebki esti, qısımê newın zi şiiranê Tırki ra yeno meydan u ıno qısım dı 11 şiiri ca geni. Diwan dı qısımê şeşın dı hirı şiiri vêrin zi tercume biyi. Bê inan diwan dı serı ra heta pêyni şiiri Zazaki esti. Eg ma şiiranê Tırkı, ‘Erebki u şiiri ki tercume biyi inan bıvejo, 117 şiiri maneni u hemeyi Zazaki yi. Diwan dı piyêr piya 1064 beyiti, 164 çarrêzi, 19 pancrêzi ca geni u yew zi şiira serbest esta. Miyanê inan dı 9 beyiti ‘Erebki, 115 beyiti Tırki, 7 çarrêzi Tırki u 20 beyiti tercume esti. Bê Tırki u ‘Erebki eg ma şiiranê Zazaki bıhesıbn; 920 beyiti, 157 çarrêzi, 19 pancrêzi Zazaki esti. Diwanê Mela Aziz Beki 10 qısıman ra yeno meydan. Diwan dı qısımi “1.Xeritê Baweri, 2.Sadê Hicaz, 3.Nasihat/İrşad, 4.Keşkûl, 5.Ğezêl/Dêr/Kelom, 6.Yenê İlhom, 7.Feslon Hayat, 8.Gêmiyê Vaton, 9.Rewaqê Şi’ron Tırki, 10.Helqê Pêyin” esti. Bê ıni qısıman destpêkê diwan dı 5 beyiti xuser esti u ıni beyitan dı muhimeya zıwanê Zazaki u diwan ra behs beno, nameyê ıno qısım ‘Tacê Bêr Şi’riston’ o. Pêyniya diwon dı bı nameyê “Asrı Saadet ır Selam” yew qısımo qışkek esto. İta dı zi selat u selam ca geno.

The classical Zazaki literary products are religious works in terms of form and content. The love and submission to the God, the love to the prophet, spiritual love, holy places, religious and moral elements are the basic themes of these works. The classical products in the Zazaki literature has principally been written as mawlids but there is also a seerah. The diwan of Molla Abdulaziz Beki may be ranked as the first piece in terms of its form and content. The diwan of Abdulaziz Beki is known as "Diwon Cebexçuri". There are Turkish, Arabic and Zazaki poems in the diwan; but the poems are predominantly in Zazaki. There are totally 133 poems in the diwan. Two of them are Arabic poems; the ninth section of the diwan is completely comprised of Turkish poems, and there are eleven poems in this part. The first three poems in section six are translated poems. Apart from these, all the other poems in the diwan are written in Zazaki. After removing Turkish, Arabic and translated poems, we have 117 Zazaki poems left. Besides, there are totally 1064 couplets, 164 quadrants, 19 pentads and a poem with free prosody. 9 couplets are in Arabic, 115 couplets in Turkish, 7 quadrants in Turkish, and 20 of them are translated couplets; and apart from the translated poems,-there are 920 couplets, 157 quadrants and 19 pentads in Zazaki. The diwan of Abdulaziz Beki is comprised of 10 sections (parts). These sections are; "1.Xêritê Baweri, 2.Sadê Hicaz, 3.Nasihat/İrşad, 4.Keşkûl, 5.Ğezel/Dêr/Kelom, 6.Yenê İlhom, 7.Faslon Hayat, 8.Gêmiyê Vaton, 9.Rewaqê Şiiron Tırki, 10.Helqê Pêyin". Apart from these parts, there are a few free couplets at the beginning and at the end of the diwan. In the free part at the beginning of the diwan, the significance of Zazaki, the divinity of languages and the beauty of the diwan is mentioned. And, at the end of the diwan, there are 4 couplets which may be commented as salutation.

Klasik edebiyat, muhteva ve şekil özellikleri bakımından dinî eserlerdir. Özellikle Allah sevgisi veya korkusu, Peygamberlere duyulan sevgi, manevi aşk, kutsal yerler, dinî ve ahlakî öğeler bu eserlerin temel konuları arasındadır. Zaza edebiyatındaki klasik metinler çoğunlukla mevlitler şeklinde yazılmıştır, mevlitler dışında bir siyer kitabı, bir de divançe bulunmaktadır. Molla Abdulaziz Beki'nin divanı, yayımlanan Zazaca klasik eserler arasında şekil ve içerik bakımından en zengin eserdir. Eser zengin içeriğinin yanı sıra, yalın ve akıcı dili ile dikkat çekmektedir. Abdulaziz Beki'nin divanı, "Diwon Cebexçuri" adıyla bilinmektedir. Divanda Zazaca, Türkçe ve Arapça şiirler yer almaktadır; ancak divan ağırlıklı olarak Zazaca içeriktedir. Divanda toplam 133 şiir bulunmaktadır. Bunların içerisinde 2 Arapça şiir yer almaktadır, divanın 9. bölümünün tamamı Türkçe şiirlerden oluşmakta ve 11 şiir barındırmaktadır. Divanın 6. bölümünde ilk üç şiir ise tercümedir. Bunların dışında divanda bulunan bütün şiirler Zazaca ile yazılmıştır. Türkçe, Arapça ve tercüme şiirleri çıkarttığımızda geriye 117 Zazaca şiir kalmaktadır. Divanda toplam 1064 beyit, 164 dörtlük, 19 beşlik, bir de serbest vezinli bir şiir bulunmaktadır. Divanda 9 Arapça beyit, 115 Türkçe beyit, 7 Türkçe dörtlük, 20 de tercüme beyit yer almaktadır. Türkçe, Arapça ve tercüme beyitlerin dışında kalan; 920 beyit, 157 dörtlük, 19 beşlik ise Zazaca'dır. Abdulaziz Beki'nin divanı 10 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, "1.Xeritê Baweri, 2.Sadê Hicaz, 3.Nasihat/İrşad, 4.Keşkûl, 5.Ğezêl/Dêr/Kelom, 6.Yenê İlhom, 7.Feslon Hayat, 8.Gêmiyê Vaton, 9.Rewaqê Şi'ron Tırki, 10.Helqê Pêyin" şeklindedir. Bunların dışında divanın başında ve sonunda bölümlerden bağımsız olarak birkaç beyit bulunmaktadır.