Beş faktör kişilik kuramı bağlamında kişilik kavramına genel bir bakış

Abstract

Psikolojide kişilik, kapsamı en geniş kavramlardan birisidir. Kişiliğin, çok sayıda kuramcı tarafından tanımı yapılmıştır. Bu yüzden, kişilik kelimesinin bütün kuramcıların ve teorisyenlerin üzerinde anlaştığı bir tanımlanması yoktur. Her kuram ve her teorisyen kişiliği farklı bakış açılarıyla tanımlamaya çalışmıştır. Bu durumun nedeni, kişilik kavramının, çok yönlü ve karmaşık bir kavram olması ve insan davranışlarıyla ilgili çok sayıda özelliği çağrıştırmasıdır. Ruhbilimciler, kişiliği; bireyin kendine özgü ve ayrıca davranışlarının bütünü olarak görürler ve tanımlarlar. Bu bağlamda, kişilik piskolojisi, insanların kendilerine özgü davranış, duygu ve düşünce biçimleriyle ilgilenir. Bireylerde gözlemlenen birçok kişilik özelliği olmasına rağmen araştırmalar sonucu bulunan Beş Faktör Kişilik Modeli (Büyük Beşli) oldukça yararlı bir sınıflama olmuş ve kişilik kavramına yeni bir bakış açısı getirmiştir. Kişiliğin çekirdekleri yaşamın ilk yıllarında atılır. 6. yaştan sonra ana çizgileri belirir, ancak son biçimini alması gençlik çağının sonuna doğru olur. Kişiliğin biçimlenmesinde en önemli çevresel etken ailedir. Aile içinde yaşamın ilk yıllarında bebeğe gösterilecek sevgi, sıcaklık ve yakınlık, fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması onun temel güven duygusunu kazanmasında önemli etkiye sahiptir. Kişilik bireyin çevresiyle sürekli etkileşimi ve uyum çabası sonucu oluşur. Kişiliğin oluşumunda genetik ve çevresel etkiler doğum anından itibaren iç içe geçerler. Devamlı olarak içten ve dıştan gelen uyarıcıların etkisi altında olan kişiliğin oluşmasında kalıtım, aile yaşamı, aile dışındaki yaşam koşulları, toplumun beklentileri ve öğrenilmiş özellikler gibi çok çesitli etkenler rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Beş Faktör Kişilik Modeli’ne göre kişilik kavramı gelişimsel bağlamda ele alınarak incelenmiştir. Bu amaçla literatür taraması yapılmıştır.