Mela Mehmûdê Tîruwayî û Ferhenga Wî Ya Menzûm : Metn û Lêkolîn

Abstract

Di van salên dawî de li ser fehengên kurdî û di nav wan de jî bi taybetî li ser ferhengên menzûm ên kurdî/kurmancî lêkolîn tên kirin. Wekî tê zanîn ferhengên menzûm bêtir ji bo zarokan û piranî ji bo fêrbûna erebî û farîsî hatine nivîsîn. Lewra bi vê teherê jiberkirina bêjeyan hêsantir dibe. Di kurdî de bi dehan ferhengên mensûr hene lêbelê ferhengên menzûm hê jî cihên xwe yên taybet diparêzin. Di kurdî de heta niha heşt ferhengên menzûm hatine tesbîtkirin. Heft heb ji wan hatine çapkirin, yek nehatiye çapkirin. Teza me jî li ser vê ferhenga neçapbûyî ye ku nave wê Ferhenga Quranê ye. Yekem ferhenga menzûm a kurdî di sedsala XVIIan de ji aliyê Ehmedê Xanî ve hatiye nivîsîn û navê wê NûbeharaBiçûkan e. Ya duwem ferhenga menzûm a Îsmaîlê Bazîdî ye û navê wê Gulzar e. Ya sêyem ferhenga Şêx Marûfê Nodeyî ye û navê wê Lûxetnameyî Ehmedî ye. Ya çarem ferhenga Şêx Mihemed Kerbelayî ye û navê wê Mîrsad’ul Etfal e. Ya pêncem ferhenga Mamoste Mela „Ebdulkerîm Muderris e û navê wê Duruşteyê Mirwarî ye. Ya şeşem ferhenga menzûm a Dilbikulê Cizîrî ye û navê wê Nûbihara Mezinan e. Ya heftem ferhenga „Ebdussettar Rêkanî ye û navê wê Nûbehara Mizgefta Sîriyê ye. Heştem ferheng a Mela Mehmud Tîruwayî ye û navê wê Ferhenga Quranê ye. Me di vê xebatê de ji aliyê edebî ve ev Ferhenga Quranê vekola. Herwiha ji ber ku heta niha nehatiye çapkirin, me transkripsiyona wê û deqa wê ya resen jî di pêvekê de bi cih kir.

Son yıllarda Kürtçe sözlükler üzerinde, daha özel anlamda ise Kürtçe (Kurmancca) manzum sözlükler üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bilindiği gibi manzum sözlükler daha çok çocuklar için ve genel olarak da Farsça ve Arapça öğrenmek için yazılmışlardır. Çünkü bu yöntemle kelimelerin ezberlenmesi daha kolay olmuştur. Kürtçe‟de onlarca mansur sözlük olmasına rağmen manzum sözlükler hala özel yerlerini korumaktadırlar. Kürtçeʼde şimdiye kadar sekiz manzum sözlük tespit edilmiştir. Bunlardan yedi tanesi basılmış ancak bir tanesi basılmamıştır. Tezimizin konusu basımı yapılmamış olan Ferhenga Quranê (Kur‟an Sözlüğü)‟dür. İlk manzum sözlük XVII. yy.da Ehmedê Xanî tarafından yazılmış olan Nûbehara Biçûkan‟dır. İkincisi İsmail Bazidi‟nin Gulzar adlı manzum sözlüğüdür. Üçüncüsü Şêx Marûfê Nodeyî‟nin Lûxetnameyî Ehmedî‟sidir. Dördüncüsü Şêx Mihemed Kerbelayî‟nin Mîrsad’ul Etfal adlı eseridir. Beşincisi Mamoste Mela „Ebdulkerîm Muderris‟in Duruşteyê Mirwarî adlı eseridir. Altıncısı Dilbikulê Cizîrî‟nin Nûbihara Mezinan sözlüğüdür. Yedincisi „Ebdussettar Rêkanî‟nin Nûbehara Mizgefta Sîriyê adlı sözlüğüdür. Bunlardan sekizincisi ise Mela Mehmûd Tîruwayî‟ye ait olan Ferhenga Quranê adlı manzum sözlüğüdür. Bu çalışmamızda Ferhenga Quranê adlı eseri edebi açıdan inceledik, bunun yanında bugüne kadar basılmamış olmasından dolayı da transkripsiyonunu ve original metnini ekde verdik.