"Bingöl’den iki Thymus L. (Lamiaceae) Taksonunun Uçucu Yağ Kompozisyonu"

Abstract

Giriş: Thymus L. (Kekik) cinsi Türkiye’de yaklaşık 38 tür ile temsil edilip, bu cinsin taksonları tıbbi, aromatik, biyolojik ve farmakolojik özelliklerinden dolayı dünya ve ülkemizde iyi bilinen tıbbi ve aromatik bitkilerdendirler. Ülkemizde halk arasında hem baharat hem ilâç olarak kullanılan Thymus türlerinin yaprak ve çiçek kısımları bitki çayı, antiseptik, antitussif, yatıştırıcı, kuvvet verici, soğuk algınlıkları tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadırlar. Ayrıca bu bitkilerin toprak üstü kısımlarından elde dilen uçucu yağlar farmakoloji, kozmetik ve parfüm sanayisinde kullanılmaktadır. Hastalıkların iyileştirilmesinde kullanılagelmekte olan kekik, hem halk ilâcı olarak hem de birçok müstahzarın bileşimine girmesi nedeniyle önemini halâ korumaktadır. Kekiklerin içerdiği uçucu yağların ya da bu yağlardan izole edilen timol gibi terpenik maddelerin, fungusit, antiseptik, antispazmodik, antiastmatik, antibakteriyel ve ekspektoran etkilerinden yararlanılmaktadır. Ayrıca timol, antioksidan olarak dış hekimliğinde geçici dolgu yapımında, antiseptik banyo ve sabunların hazırlanmasında, bazı yiyeceklerin saklanmasında ve daha bir çok alanda kullanılmaktadır. Bu çalışma ile Bingöl’de doğal olarak yayılış gösteren T. kotschyanus Boiss. & Hohen. var. kotschyanus ve T. pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak var. pubescens bitkilerinin kurutulmuş toprak üstü kısımlarının uçucu yağ içeriği, kemotipi ve farklı amaçlarla yararlanma potansiyelinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Gereçler ve Yöntemler: Bu çalışmada Bingöl’den doğal habitatlarından toplanmış olan T. kotschyanus var. kotschyanus ve T. pubescens var. pubescens taksonlarının kurutulmuş olan toprak üstü kısımlarının uçucu yağ kompozisyonu HS-SPME metodu ile tespit edildi. Bulgular: Bu çalışmanın sonucunda T. kotschyanus var. kotschyanus ve T. pubescens var. pubescens taksonlarından sırasıyla kırk ve kırk iki bileşen tespit edildi. Timol (% 42.5) ve gamma-terpinen (% 12.4) T. kotschyanus var. kotschyanus’ un; karvakrol (% 45.3) ve p-simen (% 23.1) ise T. pubescens var. pubescens’ in ana bileşenleri olarak tespit edildi.

Sonuç ve Tartışma: Sonuçta, T. kotschyanus var. kotschyanus ‘un kemotipleri timol ve gamma-terpinen; T. pubescens var. pubescen ‘in karvakrol ve p-simen olarak belirlendi. Bu çalışma ile çalışılan bitkilerin toprak üstü kısımlarının uçucu yağ kompozisyonu belirlenmiş, sonuçlar doğal ürünler, yenilenebilir kaynaklar ve potansiyel kullanım alanları açılarından tartışıldı.