Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini etkileyen çöl tozlarının kaynak alanları ve tane boyu analizleri

Abstract

Çöl tozları, subtropikal çöl bölgeleri ile karaların denizden uzak iç bölgelerinde klimatik faktörlere bağlı olarak toprak örtüsündeki tozların atmosfere dahil olması ve daha sonra bu tozların uzun mesafeli atmosferik taşınımı sonucunda meydana gelmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri, son yıllarda çöllerden kaynaklanan tozlardan çok fazla miktarda etkilenmeye başlamıştır. Bu durumun nedenlerini ortaya koymak için Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden sağlanan meteorolojik veriler, çöl tozu konsantrasyon haritaları, tablolar, grafikler, çizilen haritalar, arazi çalışmaları ve gözlemleri sonucunda elde edilen çöl tozu numuneleri kullanılmıştır. Toz konsantrasyon haritalarına göre tozların yayılış alanları arazide günlük takip edilerek gerekli numuneler alınmış ve fotoğraflar çekilmiştir. Tozların kaynak bölgelerinin belirlenmesi ve çalışma alanında dağılışlarının ortaya konulması için tane boyutu analizleri yapılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine çöl tozları en fazla Büyük Sahra Çölü, Arabistan Yarımadası Çölleri ve İran çöllerinden taşınmaktadır. Bu durumun oluşmasında Coğrafi konum, klimatolojik faktörler ve morfoloji etkili olmuştur. Suriye ve Irak çölleri, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne yakın konumda bulunmaları ve Gezici Depresyonların hareket yönleri üzerinde bulunmaları nedeniyle Sahra Çölü’ne göre Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne daha fazla çöl tozları taşımaktadır. İran çöllerinden kaynaklanan çöl tozlarının Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne olan etkileri Büyük Sahra ve Arabistan Yarımadası çöllerine göre zayıftır. Türkiye anakarasında şiddetli rüzgarların etkisiyle yerden havalanan tozlar da az da olsa farklı bölgelere taşınmaktadır. Analiz sonuçlarına göre örnekleme illerinde de çöl tozlarının tane boyutu dağılışlarında bir derecelenme görülmektedir. Bu çalışmada, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini etkileyen çöl tozlarının kaynak bölgeleri ve tane boyutu analizleri ana hatlarıyla ele alınıp incelenmiştir.