Berawirdkirina Lêkerên Kurmancî û yên Zazakî li gor Teorîyên Rol û Rewşê

Abstract

KURTE: Kurmancî û zazakî ji alîyê koma zimanî, dîrokî û erdnigarîyê ve di nava têkilîyeka nêzîk da ne. Ev nêzîkîya zimanî, dîrokî û erdnigarîyê giringîya xebatên zimannasîya berawirdî yên li ser kurmancî û zazakî zêdetir dike. Li gel vê, xebatên di vî warî da ne zêde ne. Armanca bingehîn a xebatê ew e ku avahîyên ku lêkerên kurmancî û yên zazakî pêk tînin di çarçoveya angaşt û pêşbînîyên teorîya ROLê û teorîya REWŞê da bi awayekî berawirdî vekole. Teorîya ROLê û ya REWŞê binteorîyên Teorîya Birêvebirin û Girêdanê (BG) ne, ku BG ji alîyê Noam Chomskyî ve di çarçoveya boçûna Rêzimana Gerdûnî da hatîye pêşkêşkirin. Her lêker xwedî naverokeka semantîk e. Lêker, li asta risteyî van taybetmendîyên xwe yên semantîk li argumentên xwe bar dike. Lêbarkirina van taybetmendîyên semantîk wek ROL (wekî KARA, MIJAR, HEDEF) tê zanîn. Argument û ROLên ku li van argumentan tên barkirin binyada ROLî ya lêkeran diyar dike. Di xebatê da lêkerên kurmancî û yên zazakî li gor hejmara ROLên ku bar dikin û cureya argumentên ku binkategorîze (subcategorize) dikin, hatine vekolandin. Hatîye dîtin ku lêkerên kurmancî û yên zazakî van her sê cure kategorîyên argumentan binkategorîze dikin: Frêza diyarkerî (FDI), frêza daçekî (FD) û frêza temamkerî (FTEM). Dîsa hatîye dîtin ku lêkerên kurmancî û yên zazakî li gor hejmara ROLên ku bar dikin sê cure ne: lêkerên yek-ROLî, lêkerên du-ROLî û lêkerên sê-ROLî. Pêveberên kompleks, avahîyên lêkerî ne. Pêveberên kompleks, di xebatê da di bin serenava lêkeran da, lê di bin binbeşeka serbixwe da ji alîyê ROLê ve hatine vekolandin. Pêveberên kompleks li gor cureya kategorîk a pêkhênên ne-lêkerî hatine senifandin û vekolandin. Ji alîyê din ve Teorîya REWŞê lêkeran ji alîyê hêza wan a lêbarkirina REWŞê û cureya vê REWŞê ve vedikole. Lêkerek an dikare REWŞê bar bike yan jî nikare REWŞê bar bike. Lewra lêker bi tenê REWŞekê bar dikin ku wê jî li temamkera (berkar) xwe ya ku binkategorîze dikin, bar dikin. Lê her lêkereka ku temamkerekê binkategorîze dike, nikare REWŞê bar bike. Ji bo ku bikaribe REWŞê bar bike, li r-binyadê (s-structure) ev temamker divê ji pozîsyona xwe cih neguhere bo pozîsyoneka din. Daneyên zimanî yên di xebatê da ji kurmancîya standard û zazakîya standard hatine hilbijartin. Di xebatê da metoda çawanî (qualitative), berawirdî û sêwirkerî (descriptive) hatîye bikaranîn. Berawirdkirina avahîyên lêkerên kurmancî û yên zazakî di ser dardiyagraman ra hatîye analîzkirin. Vê xebatê nîşan da ku em dikarin bi saya analîzên li gor teorîyên ROL û REWŞê hin alîyên sîntaktîk ên kurmancî û yên zazakî bi awayekekî zelaltir rave bikin. Wek encam, vê xebatê nîşan da ku lêkerên kurmancî û yên zazakî ji alîyê binyada ROLî û ji alîyê REWŞê ve xwedî gelek taybetmendîyên hevpar in. Xebat ne bi tenê ji bo vekolînên zimanî yên kurdî têkarîyê dike, di heman demê da derfetê dide ku angaşt û pêşbînîyên teorîya BGyê di çarçoveya ROL û REWŞê da li ser du zimanên di heman koma zimanî da cih digirin, bi awayekî berawirdî bên ceribandin.

ÖZET: Kurmancca ve Zazaca, dil grubu, tarihsel ve coğrafi açıdan yakın bir temas halindeler. Bu dilsel, tarihsel ve fiziksel yakınlık Kurmancca ve Zazaca üzerine karşılaştırmalı dilbilim çalışmalarının önemini arttırmaktadır. Buna rağmen bu alandaki çalışmalar fazla değildir. Bu çalışmanın temel amacı, Kurmancca ve Zazaca fiilerin oluşturduğu yapıların ROL Teorisi ve DURUM Teorisi'nin iddiaları ve öngörüleri çerçevesinde karşılaştırmalı bir şekilde incelenmesidir. ROL ve DURUM teorileri, Noam Chomsky tarafından Evrensel Dilbilgisi yaklaşımı çerçevesinde öne sürülen Yönetim ve Bağlama Teorisinin (YB) alt teorileridir. Her fiil semantik bir içeriğe sahiptir. Fiil, cümle düzeyinde bu semantik özelliklerini argümanlarına yükler. Bu semantik özelliklerin yüklenmesi ROL (EDEN, KONU, HEDEF gibi) olarak bilinmektedir. Fiillerin argümanları ve onlara yüklenen ROLler fiilerin ROL yapısını belirler. Çalışmada Kurmancca ve Zazaca fiiller yükledikleri ROL sayısı ve yankategorileştirdikleri (subcategorize) argümanların türü açısında araştırılmıştır. Kurmancca ve Zazaca fiillerin şu üç tür argümanı yankategorileştirdikleri görülmüştür: Gösterici öbeği (GÖ), edat öbeği (EÖ) ve tamamlayıcı öbeği (TÖ). Yine Kurmancca ve Zazaca fiillerin yükledikleri ROL sayısı açısından üç grup olduğu görülmüştür: bir ROLlü fiiller, iki ROLlü fiiller ve üç ROLlü fiiller. Kompleks yüklemler fiilsel yapılardır. Kompleks yüklemler, çalışmada fiil başlığı altında ama bağımsız bir alt başlık altında ROL açısından incelenmiştir. Kompleks yüklemler, kendilerini oluşturan fiil olmayan kurucuların kategorik türü açısından sınıflandırılmış ve araştırılmıştır. Diğer taraftan, DURUM teorisi, fiilleri DURUM yükleme yeteneklerine ve bu DURUMun türüne göre araştırır. Bir fiil ya DURUM yükleyebilir ya da DURUM yükleyemez. Çünkü bir fiil sadece bir DURUM yükler ki bu DURUMu da yankategorileştirdiği tamamlayıcısına (nesne) yükler. Fakat bir tamamlayıcı yankategorileştiren her fiil DURUM yükleyemez. DURUM yükleyebilmesi için y-yapıda (s-structure) bu tamamlayıcının olduğu konumdan başka bir konuma taşınmaması gerekir. Çalışmadaki dilsel veriler standard Kurmancca ve standard Zazaca'dan seçilmiştir. Çalışmada nitel (qualitative), karşılaştırmalı ve betimsel (descriptive) bir metod benimsenmiş, kurmancca ve zazaca fiillerin oluşturduğu yapılar ağaç diyagramları üzerinden karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu çalışma, Rol ve Durum teorilerine göre yapılan analizlerin Kurmancca ve Zazaca'nın bazı sözdizimsel yönlerini daha açık bir şekilde açıklanabileceğini göstermiştir. Sonuç olarak bu çalışma Kurmanca ve Zazaca fiillerin ROL yapısı ve DURUM açısından bir çok ortak özelliğe sahip olduğunu göstermiştir. Çalışma sadece Kürtçe dil araştırmalarına katkı yapmakla kalmıyor, aynı zamanda YB'nin iddialarının ve öngürülerinin ROL ve DURUM teorileri çerçevesinde aynı dil grubunda bulunan iki dil üzerinde karşılaştırmalı olarak sınanmasına da olanak tanıyor.

ABSTRACT: Kurmanji and Zazaki are in close contact in terms of language group, historical, and geographical. This linguistic, historical, and geographical closeness increases the importance of comparative linguistic studies on Kurmanji and Zazaki. Nevertheless, the studies in this field are not numerous. The main aim of this study is to comparatively examine the constructures formed by Kurmanji and Zazaki verbs within the framework of the claims and predictions of ROLE Theory and CASE Theory. ROLE and CASE theories are subtheories of the Government and Binding Theory (GB), proposed by Noam Chomsky within the framework of the Universal Grammar approach. Every verb possesses semantic content, which is assigned to its arguments at the sentence level. This assignment of semantic features is known as ROLE (such as AGENT, THEME, GOAL). The arguments selected by verbs and the ROLEs assigned to them determine the ROLE structure of the verb. This study investigates Kurmanji and Zazaki verbs in terms of the number of ROLEs they assign and the types of arguments they subcategorize. It has been observed that Kurmanji and Zazaki verbs subcategorize for the following three types of arguments: Determiner phrase (DP), prepositional phrase (PP), and complementizer phrase (CP). It has also been observed that, in terms of the number of ROLEs they assign, Kurmanji and Zazaki verbs fall into three groups: one-ROLE verbs, two-ROLEs verbs and three-ROLEs verbs. Complex predicates are verbal constructions. In this study, complex predicates are examined under the main heading of verbs but within an independent subheading, in terms of ROLE. These predicates are categorized based on the syntactic category of their non-verbal constituents. In addition, CASE Theory examines verbs in terms of their ability to assign CASE and the type of CASE assigned. A verb either assigns CASE or does not. Because a verb assigns only one CASE, and it assigns this CASE to the complement (object) it subcategorizes. However, not every verb that subcategorizes a complement can assign CASE. In order for a verb to assign CASE, the complement must not be moved from its original position to an another position in the s-structure. The linguistic data in the study have been selected from standard Kurmanji and standard Zazaki. In the study, a qualitative, comparative, and descriptive method has been adopted, and the constructures formed by Kurmanji and Zazaki verbs have been comparatively analyzed through tree diagrams. This study has shown that analyses conducted within the framework of ROLE and CASE theories can account for some syntactic aspects of Kurmanji and Zazaki more clearly. In conclusion, this study has shown that Kurmanji and Zazaki verbs share many common features with respect to ROLE structure and CASE. The study not only contributes to Kurdish language research but also allows for the comparative testing of the claims and predictions of GB within the framework of ROLE and CASE theories on two languages belonging to the same language group.