"منهج الخوارج في تفسير آيات الاعتقاد "تفسير هميان الزاد إلى دار المعاد أنموذجًا

Abstract

الملخ ص: خلاصة البحث تدور حول تعريف الخوارج وصفاتهم وفرقهم وآرائهم وعقيدتهم وأسباب خروجهم، وتسليط الضوء على الإباضية الأولى والمعاصرين، والفَرق بينهما، وبيان منهج الخوارج في التفسير وتأويلهم لآيات الَّعتقاد، وعرض ذلك على ضوابط التفسير، مع مقارنته بنقل بعض أقوال العلماء والمفسرين من غير الخوارج؛ وكان ذلك من خلال الوقوف على أشهر المسائل الَّعتقادية والآيات التي ذكرَتها. وكان تفسير "هميان الزاد إلى دار المعاد" أنموذجاً للنظر في منهج مصنفه ومنهج مَن وافقه أو خالفه في تأويل تلك الآيات، وإظهار ما وقع فيه من الصواب الموافق، أو الخطأ المخالف؛ وكان من لوازم ذلك التعريف بهذا المصنَّف وبمن صنَّفه. وبيان تأويل المتشابه، ومكانة السنة من القرآن، والفِرق التي تعتمد على القرآن والسنة أو تفرِّق بينهما. ودورُ بعض مباحث علوم القرآن في تفسير وتأويل القرآن وآيات الَّعتقاد، وتعريف البدعة والهوى وأهل الأهواء، وسبب الَّختلاف في التفسير. وتناول البحث أهمَّ المسائل الإيمانية؛ كمسألة التوحيد والإيمان وثبوته وزواله، وزيادته ونقصانه، والكفر والشرك والنفاق، والذنوب الصغائر والكبائر، والوعد والوعيد والخلود في النار، والتوبة والمغفرة، والأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، وصفات الله تعالى ورؤيته، وأ ركان الإيمان، والهداية والضلال، وخلق أفعال العباد، وما شابه ذلك. ثم دراسة وبيان قيمة منهج الخوارج في تفسير آيات الَّعتقاد، مقترنا بأقوال بعض المفسرين من أهل السنَّة. وخُتم البحث بخاتمة تضمنَّت أهم النتائج والتوصيات المتعلقة بهذه الدراسة

ÖZET: Bu akademik çalışma, Haricilerin tanımı, özellikleri, kolları, görüşleri, inançları ve isyan sebepleri etrafında şekillenmektedir. Çalışma, erken dönem ve çağdaş İbadîler arasındaki farklılıkları aydınlatmaktadır. Araştırma, Haricilerin tefsir metodolojisini ve inanç ayetlerini yorumlama biçimlerini, tefsir kuralları çerçevesinde ele almakta ve Haricî olmayan âlimler ve müfessirlerin görüşleriyle karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Bu karşılaştırma, en önemli itikadî meseleler ve ilgili ayetler üzerinden, Haricilerin yorumlarındaki isabetli ve hatalı noktaları ortaya koymaktadır. Bu tez, ayrıca tefsir kavramını, müteşabih ayetlerin yorumlanmasını, sünnetin Kur'an karşısındaki konumunu ve Kur'an ile sünneti birlikte ele alan veya ayıran ekolleri incelemektedir. Kur'an ilimleri araştırmalarının Kur'an'ın ve inanç ayetlerinin tefsir ve te'vilindeki rolü ele alınmaktadır. Kur'an'ın imana davet metodolojisi, bidat kavramı, heva ve heva ehli tanımı ile tefsirdeki ihtilaf sebepleri açıklanmaktadır. Tez, tevhid, iman ve bunun sübut ve zevali, artması ve eksilmesi, küfür, şirk, nifak, günahlar (küçük ve büyük), va'd ve va'id, cehennemde ebedilik, tevbe ve mağfiret, emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker, Allah'ın sıfatları ve rü'yetullah, iman esasları, hidayet ve dalalet, kulların fiillerinin yaratılması gibi temel inanç meselelerini ele almaktadır. Haricilerin inanç ayetlerini yorumlama metodolojisinin değeri incelenmekte ve Ehl-i Sünnet müfessirlerinin görüşleriyle karşılaştırılmaktadır. Araştırma, çalışmayla ilgili önemli sonuçları ve tavsiyeleri içeren bir sonuç bölümüyle tamamlanmaktadır.

ABSTRACT: This scholarly investigation focuses on comprehensively examining the Kharijites, encompassing their definition, characteristics, subsects, theological perspectives, ideological foundations, and the underlying motivations for their historical emergence. The research illuminates the distinctions between early and contemporary Ibadism, critically analyzing their theological and interpretative methodologies. The study meticulously explores the Kharijites' hermeneutical approach to Quranic exegesis, particularly their interpretation of theological verses. By systematically evaluating their interpretative methods against established scholarly interpretative principles, the research critically compares their exegetical approaches with those of mainstream Islamic scholars and exegetes. This comparative analysis reveals both the concordant and divergent aspects of Kharijite scriptural interpretation. The research employs "Himyan al-Zad ila Dar al-Ma'ad" as a representative textual model to scrutinize the methodological approaches of its author and contemporaneous scholarly perspectives. A comprehensive examination is conducted to highlight the interpretative accuracies and potential hermeneutical deviations within this scholarly work.