Zazaca Halk Anlatılarında Mitolojik Unsurlar (Örnek Metinler)

Abstract

ÖZET: Mitoloji, kuşaktan kuşağa aktarılan toplumun hayal gücünün etkisiyle zaman içinde biçim değiştiren tanrılar, tanrıçalar, evrenin doğuşu gibi sembolik ve alegorik anlatıların yer aldığı kutsal anlatılar şeklinde tanımlanabilir. Dünyadaki birçok topluluk ve halk grubu üzerinde etkisi olan mit ve mitolojik unsurlar Zaza halk edebiyatında da ele alınıp değerlendirilmesi gereken konulardandır. Zaza halk edebiyatında, günümüze kadar yapılan çalışmaların büyük bir kısmı derleme türünde gerçekleştirilmiştir; ancak mit ve mitolojik araştırmalar üzerinde yeterince durulmamıştır. Oysa mitlerin, diğer halklarda olduğu gibi Zaza toplumunda da geçmişten günümüze kadar varlığını sürdürdüğü ve toplumsal yaşama etki ettiği gözlemlenmektedir. Özellikle Zazacada önemli sözlü halk edebiyatı eserlerinden olan masal, efsane, halk hikâyeleri vb. türlerde mitolojik unsurların izini sürmek, etkilerini görmek mümkündür. Bu çalışmada ele aldığımız örnek metinler üzerinden söz konusu masal, efsane ve halk hikâyesi gibi türlerde bulunan mitolojik unsurların tespiti ve yorumlanmasına odaklanılmaktadır. Çalışmamızda, saha çalışması/derleme yöntemi yerine halk anlatısı türlerini konu edinen basılı eserler ve kısmen derleme çalışması niteliğindeki Zazaca eserler esas alınmıştır. Bu eserlerde yer alan anlatılarda bulunan mitolojik unsurlara odaklanılarak bu unsurların ortaya çıkarılması ve incelenmesi amaçlanmıştır. İncelediğimiz eserlerdeki mitolojik unsurların evrensel ölçekte ortak semboller olduğu belirlenmiş ve bu sembollerin Zazacadaki mahiyetleri bilimsel metotlar çerçevesinde tespit edilmiştir. Elde edilen tespitler doğrultusunda ortaya çıkarılan mitolojik öğeler, halk bilimi metotları ve metin tahlil yöntemleri ışığında incelenmiştir. Herhangi bir mitolojik motifin Zazaca halk anlatılarında da yer alabileceği düşüncesi, anlatıların içerisinde yer alan mitolojik unsurları ortaya çıkarma amacı bu çalışmanın yapılmasındaki ana motivasyon kaynağını oluşturmaktadır.

ABSTRACT: Mythology can be defined as sacred narratives containing symbolic and allegorical stories, which change over time due to the influence of the society's imagination, involving gods, goddesses, and the creation of the universe, passed down from generation to generation. Myths and mythological elements, which have an impact on many communities and ethnic groups worldwide, are also subjects that need to be addressed and evaluated in Zaza folklore. This is because significant portions of the studies conducted in Zaza folklore until today have been in the form of compilations; however, there hasn't been much focus on myth and mythological research. It is observed that myths, like in all societies, have persisted from the past to the present and influenced social life in Zaza society as well. Particularly in Zazaki, it is possible to trace and observe mythological elements in genres such as folk tales, legends, and folk stories, which are important oral literature works. In this study, we focus on identifying and interpreting mythological elements found in genres such as folk tales, legends, and folk stories through examples taken from texts. As a method, instead of fieldwork/compilation, Zazaki works focusing on genres of oral literature and compilation works have been primarily considered. The aim is to focus on the mythological elements found in these works, to reveal and analyze them. It has been emphasized that the mythological elements found in these works are universal symbols, and their nature in Zazaki has been determined within the framework of scientific methods. The mythological elements revealed within the scope of this study have been analyzed through folkloric methods and text analysis techniques. The main motivation behind conducting this study is the idea that any mythological motif could also be found in Zazaki folk narratives, and the aim to reveal the mythological elements within these narratives.