ا غٌّبئ الأطٛ ١ٌخ ا زٌٟ خب فٌ ف ١ٙب الإ بِ اث سشذٍ ا ؾٌف ١ذُ الإ بِ ا غٌضا ٌَّٟ خلاي وزبة ا ؼٌشٚسٞ فٟ أطٛي ا فٌم )دساعخ مِبس خٔ(

Abstract

ا خٌٍّض ض ح٘ٝ صُ ج ىُ جٌ سْ ق ٤حز ج ٩ حٓ ٤ٓ :ٖ محمد ذ محمد أذٞ قح ىٓ ج ُ جُ ٢ُ ج طُٞ ٢ْ)ش 505 ٛ(، ٝمحمد ذ أق ىٔ جذ ىٌٖ أذٞ ج ُٞ ٤ُى ج وُ ٠ٍر ٢ )ش 595 ٛ(، ٝج حُٔٓت ج ٧ٚٞ ٤ُس ج طُ ٢ نحقُ ك ٤ٜح جذ ىٌٖ ج كُل ٤ى ج ٩ حٓ ج ُ جُ ٢ُ ن ٬ طًحخ )ج ُٟ ٍٝ ١ٌ ك ٢ أٚٞ ج لُوٚ(، ٝ حً ك ٢ كٛ ض ٜٔ ٤ى ١ ٝغ ٬غس كٛٞ ٝنحض سٔ. ضََٟ ا فٌظ ا زٌ ّٙ ١ذٞ ض ؾٍ سٔ ج ٩ حٓ ج ُ جُ ٢ُ، ٝج ٩ حٓ جذ ىٌٖ ج كُل ٤ى، ٝج ٬ٌُ ػ ٠ِ ػٛ ٍٛ حٔ ج ُٞ٘جق ٢ ج ٤ُٓح ٤ْس ٝج ٫ؾط حٔػ ٤س ٝج ؼُ ٤ِٔس، ٝ يًًُ ج طُؼ ٣ٍق ذ طٌح ذَ ٤ِٜ حٔ: )ج طُٔٓٛل ٠ ػ ج ٧ٚٞ (ٍ، ٝ)جُٟ ٍٝ ١ٌ ك ٢ أٚٞ ج لُوٚ(. ٝ ضََٟ ا فٌظ الأَّٚ يُ ج ٠٧ ٍٝقس و جٌ سْ ج حُٔٓت ج ٧ٚٞ ٤ُس ج طُ ٢ نحقُ ك ٤ٜح جذ ىٌٖ ج ُ جُ ٢ ك ٢ رٓحقع ج كُ ج ػٍُٗ ٢، ٝٛ ٢: ضؼ ٣ٍق ج كُ ج ػٍُٗ ٢، ٝأ حًٌ ٚٗ، ٝضؼ ٣ٍق ج كُح ،ًْ ٝ أٓٓ سُ )ض ٤ٌِق ج جٌٍٓ ٝق ٬٠ هٚ(، ٝأ حّٓ حٓ ٣طؼ نِ ذأه حٓ ج كُ ج طُ ٤ٌِل ٢ كوى جنطقِ ج ٩ حٓ حٓ ك ٢: ضؼ ٣ٍق ج ُٞجؾد، ٝ أٓٓ سُ )ئيج مُِٗٓ ج ُٞؾٞخ ٛ ٣رو ٠ ج ؿُٞج (َ؟، ٝضؼ ٣ٍق ج رُٔح، ٝج وُٟحء. ٚأ بِّ ا فٌظ ا ضٌب ٟٔ ج ٠٧ ٍٝقس كوى ضٟ و جٌ سْ ج حُٔٓت ج ٧ٚٞ ٤ُس ك ٢ رٓحقع ج ٧و سُ ٝٛ ٢: ضؼ ٣ٍق ج طُٔٞجض ،ٍ ٝج ؼُ ج كُحٚ ج طُٔٞجض ٛ ٛٞ ٞ ٍٝ ١ٌ أٝ ظٗ ١ٍ؟، ٝج جٍُٔو ذهر ج ُٞجقى، ٝ حٓ ٣ل ٤ىٙ، ٝٛ ج ؼُو و ٤ُ ٝؾٞخ ج ؼُ ذهر ج ُٞجقى؟ ٝق ٌٝج ٣س ؿٜٓٞ ج كُح ك ٢ ج ؼُىج سُ، ٝٛ ٣ؿد ي رْد ج ؿُ ٍ ٝج طُؼى ٣ أ ٫؟، ٝهى جنط لِح أ ٣ٟح:ً ك ٢ حٓٓت أن ٍٟ ج سُٓ٘ ج رُ٘ٞ ٣س ٜٓ٘ح: أٓٓ سُ ٣َحوز ج ػُوس، ٝ ٌٝج ٣س ج كُى ٣ع ذح ؼُٔ ٠٘، ٝجهطٛح ج كُُٔىِّظ ػ ٠ِ ٌٝج ٣س ذؼٝ ج كُى ٣ع، ٝنر ج ٥قحو ك ٤ حٔ ضؼ ذٚ ج رُ ِٟٞ. ٝأ حٓ ك ٢ ذحخ ج مُ٘ٓ كوى جنط لِح ك ٢: ضؼ ٣ٍق ج مُ٘ٓ، ٝ أٓٓ سُ: مٓ ج ٧ هر ج طُ ج لُؼ ،َ ٝ ٍٖٝ ٠ ج مُ٘ٓ، ٝ مٗٓ ج وُ آٍ ذح سُٓ٘ ج طُٔٞجض زٍ. ٝأ ح ك ٢ رٓحقع ج ٩ؾ حٔع ٝج وُ ٤ح كوى جنط لِح ك ٢: ضؼ ٣ٍق ج وُ ٤ح ،ِ ٝج ٩ؾ حٔع، ٝ أٓٓ سُ: .ٖ جنط ٬ف ج طُٔوى ٤ٓ ك ٢ أٓٓ سُ ػ ٠ِ هٞ ٤ُ ٚا فٌظ ا ضٌب شٌ ج ٠٧ ٍٝقس كوى ضٟ ج حُٔٓت ج ٧ٚٞ ٤ُس ج هُُٔط لَِس ذ ٤ ج ٩ حٓ ٤ٓ ك ٢ رٓحقع و ٫ سُ ج ٧ لُحظ، ٝج ٫ؾطٜحو ٝٛ ٢: ج طُؼ ٣ٍق ذح ىُ ٫ سُ، ٝ حٓ٘ٛؽ ػ حِٔء ج ٧ٚٞ ك ٢ و ٫ سُ ج ٧ لُحظ ػ ٠ِ ج ٧ق حٌ ،ّ ٝ لٜٓٞ ج هح قُ: ضؼ ٣ٍلٚ، أ حْٔؤٙ، ٍٖٝ ٠ٚ، أ ٞٗجػٚ، ٝأ ٣ٟح:ً ج حُٔٓت ج هُٔط لِس ذ ٤ ج ٩ حٓ ٤ٓ ك ٢ رٓحقع و ٫ سُ ج ٧ لُحظ: أٓٓ سُ ضأن ٤ ج رُ ٤ح ئ ٠ُ ٝهص ج كُحؾس، ٝج ٫ طْػ ح٘ء ؿ ٤ ج ؿُ ،ّ٘ ٝج طْػ ح٘ء ج ٧ ػً ،ٍ ٝو ٫ سُ ٚ ٤س ) جِكْ ؼ (َ ج ؿُٔ وٍّز ػ ج وُ جٍت ،ٖ ٝأ حٓ جنط ٬كٜ حٔ ك ٢ ذحخ ج ٫ؾطٜحو كوى جنط لِح ك ٢: ضؼ ٣ٍق ج ٫ؾطٜحو، ٝ ٍٖٝ ٠ ج ؿطِٜ ى، ٝ أٓٓ سُ ئٚحذس ج ؿُُٔطِٜى، ٝأ ٣ٟح أٓٓ سُ: ئيج ضؼح ٌٜ ػ ى٘ ج ؿُُٔطِٜى و ٬٤ُ ٝػؿ ػ ج طُ ؾٍ ٤ف ك حٔ يج ٣لؼ ؟َ. أ بِ ا خٌبر خّ كوى ضٟ صٔ٘ طٗحتؽ ػى ٣ىز ٜٓ٘ح: أ جذ ىٌٖ ج كُل ٤ى حً يٝ ػو ٤ِس ك زًّ، ٝأ ّٚٗ ؿٓطٜى ك ٢ أٚٞ ج لُوٚ، ٝ ج طُ٘حتؽ أ ٣ٟح:ً أ ّٚٗ نحقُ ج ُ جُ ٢ُ ك ٢ طًحذٚ )جُٟ ٍٝ ١ٌ ك ٢ أٚٞ ج لُوٚ( ك ٢ صْ ٝغ ٬غ ٤ أٓٓ سُ ق دٓ حٓ ضٞٚصِ ئ ٤ُٜح ن ٬ ٛ ًٙ ج ىُ جٌ سْ. ا ىٌ بٍّد ا فٌّزبؽ ١خ:

Abstract The study dealt with the life of the two imams: Muhammad ibn Muhammad Abu Hamed al-Ghazali aT-Tusi (505 AH), Muhammad ibn Ahmad ibn Rushd Abu al-Walid al-Qurtubi (595 AH) and Usuli issues in which that Ibn Rushd Al-Hafeed had different opinions compare to Imam al-Ghazalî through the book ( ed-Daruri fi Usuli’l-Fiqh). It consists from an introduction, three chapters and a conclusion. The introductory chapter includes the translation of Imam al-Ghazalî, imam ibn Rushd al-Hafid, and their political, social, and scientific era, as well as the introducing of the two books: (Al-Mustasfa fi Usul Al-Fiqh) imam al-Ghazalî; and ( ed-Daruri fi Usuli’l-Fiqh) for imam ibn Rushd al-Hafid The first chapter of the thesis denoted the Usuli issues in which Ibn Rushd had different opinions compare to Abu Hamid al-Ghazali in sharia ruling subjects, namely: the definition of the shar'i ruling, its pillars, the definition of the ruler, the subject of the one who become intoxicated and his divorce, Definition of obligatory(Al-Wajib). Definition of permissibility, and repetition. The second chapter studied various fundamental issues between the two imams in the subject of evidence, namely: the definition of the frequent (Al-Mutawatir), and the science obtained from the frequent is it necessary or theoretical ? and what is meant by (Hadith Al-‘ahad), and its rule. Is it mind a proof to follow (Hadith Al-‘ahad)?. Ruling on telling the unknown in the case of justice. Is it necessary to mention the reason for the wound(Al-Jarh) and the amendment(At-Ta’deel), and the issue of (Ziyadat Athiqah), and narration of the hadeeth by the meaning, and limiting the narrator to the narration on some hadeeth. In the chapter ix of abrogation, they differed in the definition of abrogation and the issue of abrogation of command (Amr) before it is able to be acted, the conditions of abrogation, and the issue of abrogation Qur'an by ( Al-Mutawatir). In the discussion of Consensus and Analogy, they differed in the definition of Analogy and Consensus. And the third chapter of the thesis has included the various fundamental issues between the imams in terms of the meanings of the words and the ijtihad, namely: definition of the meaning (Dilalah), and the methods of scholars in the meaning of words on Ahkam, and the concept of (Almukhalif): his definition, names, conditions, and types. Also, the issue of delaying the statement to the time of need, and the exception of without (Al-jins), the exception of the most, the meaning of the formula (do-If’l) without evidence. But the difference in the section of Ijtihad, they differed in: the definition of Ijtihad, and the conditions of Al-Mujtahid. Eventually, the research included many results, including: Imam Ibn Rushd Al-Hafeed was on the belief of Ahl As-Sunnah wal Jama'ah, and that he was a great jurist, and Mujtahid in the fundamentals of jurisprudence. He had different opinions with Imam Al-Ghazali in the book entitled ( Addaruri fi Usul Al-Fiqh) thirty six issues. Keywords: el-mesail, Al-Mustasfa, ed-Darury, Jurisprudence, Al-Ghazalî, ibn Rushd.

ÖZET Bu çalıĢma iki imamın: (Muhammed b. Muhammed ibni Ebu Hamıd El-Ğazali et-Tusi ile Muhammed b. Ahmed bi. RüĢt Ebu Velit El-Kurtubi) hayatlarını. Ve (Ed-daruriyyu fi usulul fıkhi) adlı kitabı çerçevesinde Ġbni RüĢt'ün Ġmam Gazaliye muhalefet ettiği usuli meseleleri kapsamaktadır. Bu tez giriĢ, üç fasıl ve hatimeden ibarettir GiriĢ bölümü iki imamın (Ġmam Ğazalî ve Ġmam b. RüĢt el-Hafid) biyografilerini ve yaĢadıkları asrın siyâsî ictimâî ve ilmî yönlerini kapsamaktadır .Bununla tezimiz beraber ikisinin kitaplarını da tanıtmaktadır. (El-Mustesfa min ilmil-usul) Ġmam Ğazalînin. (Ed-Deruriyyu fi usulil-fıkhi) Ġmam Ġbni RüĢt El-Hafidini. Tezin birinci bölümü Ġbni RüĢt'ün Ġmam Gazali'ye muhalefet ettiği Ģer'i hükümler bahsindeki usulî meseleleri kapsamaktadır. Onlar ki: Ģer'i hükmün tarifi, rükünleri, hakimin tarifi, sarhoĢun teklifi ve boĢama hükmü meselesi, vacibin tarifi, vucub nashedilirse meselesi, mübahın tarifi ve kaza konularıdır. Tezin ikinci bölümü ise: Ġki imamın ihtilafel düĢtükleri olan delil bahsindeki usulî meseleleri kapsamaktadır. O da: Mutevatirin tanımı, tevatürden hasıl olan ilim zaruri midir nazarî midir?, haberi vahidden murad olan Ģey ve ifade ettiği Ģey, akıl: haberi vahid ile amel etmenin vacip olma delili midir? Aadaleti mechul olan birinden rivayet etmek, Cerh ve tadil sebeplerini zikretmek vacip midir?, ziyadetüssîkâ meselesi, hadisi mâna ile rivayet etmek, muhaddisin hadisin bir kısmı üzerine ihtisar yapması gibi konulardır. Nesih babında ise ikisi nesih tarifinde, fiilde tamekkün etmeden bir emrin neshedilmesi, neshin Ģartları, Kur’ânın mütevatir hadis ile neshedilmesi konularında ihtilaf etmiĢ. Ġcma ve kıyas meselesinde ise kıyas ve icmanın tarifinde ihtilaf etmiĢler. vii Tezin üçüncü bölümü ise iki imam arasında muhtelif olan ictihat ve deliller bahsindeki usulî meseleri kapsamaktadır: Kioda: delilin tanımı, lafzın hükme delalet etmesinde usul alimlerinin izlediği yol, mefhûmûl-muhalif ve tarifi, isimleri, Ģartları, çeĢitleri. Yine iki imam arasında ihtilaflı olan elfazın delaleti, beyânı ihtiyac anına kadar erteleme meselesi, cins dıĢında baĢka birĢeyden istisna, ekserden istisna ، جكْ ؼ (َ yap( siğasının karineler olmadan delaleti meseleridir . ĠCTĠHÂD konusunda ki ihtilafları ise sadece ictihadın tarifi, muctehidin Ģartları, ve müctehidin isabet etmesinde ki ihtilaflarıdır. Sonuç bölümüne gelirsek; bir çok neticeyi barındıyor. Onladan biri Ġmam Ġbni RüĢtün ehli sünnet ve cemaat itikadında olması, üstün bir akla sahip olması, usulûl-fıkıhta müctehid olmasıdır. Yine bu neticelerdendir. Kendisi ed-darûriyye fi usulûl-fıkhı isimli kitabında imam Gazalîye (bu kitap çevresinde kendisine vakıf olduğum (36) mesele de muhalefet etmiĢtir. Anahtar kelimeler: usullî meseleler, usulu l-fıkıh, imam El-Ğazali, Ġmam ibni RüĢt, Mustesfâ, Darûrî.