Binyadî gêranewa le Dastanî Mem û în î Oskar Mann û şanoyî Memê Alanî Ebdurrehîm Rehmî Hekarî (Lêkolîneweyekî berawirdkarıye)

Abstract

The history of glorious mami alan is very old, if we compare it with the re-writing time of that tale, but after re-tolding it. It took another shape related to the writers own emotions and feelings, the changes that been happened in that adventure remained till now a days from generation to another – later that folklore tale been retold by oskarman a geriman empire sender to find about the culture of eastern countries betwee 1901-1903 during that time he collected most of the kurdish tales and stories in kurdish language "mokryan dialect "–and comparing plays with tales there is a long distance between them playwriting first appeared in 1919 in zheen magazine by abdulareem rahmi and he named it peas in written and history aspects – it is more newly and recently appeared – but kurdish criticize towards them appeared too late-what connects these two elements is an old kurdish tale which has many similarity and differences in both artistic and elementary aspects that are differ in being retoldr. Comparing these two Artistic elements in Academical style is something quite newly appeared and it will be a good paving the way to further detecting in future – because there will be too many elements left to talk about

Mêjuy dastanî Memê Alanî foliklorî zor kone berawird be nûsînewey dastaneke keçî diway nûsînewey qalibî taybet werdegrît taybet debêt be dastan nûs, am lêkolîneweye be nawî binyadî gêranewe le Mem û Zîn î Oscar Mann û şanoy EbdulRehîm Rehmî Hekarî lê kolineweyekî berawidkariye. çendîn gorankarî le herdu deq be dî dekrê, ew gorankariye rûyan dawe le rûdaweke û şêwey gêranewekey her ewe buwe hoy şêwey ciyawaz wergrêt û dem û dem û piştawpişt gêrdirawetewe. Oskar Mann nêrdey îmbiratorî Elmanya bo lêkolînewe le edebî rojhelatî le salî 1901-1903 zorbey dastane kurdîyekanî ko kirdinewe be zimanî kurdî şêwey Mukryanî. şano nûsîn berawird be dastan nûsîn le ruy mêjûyewe nêwanyan zore, çunke deqî şanoyî le naw kurd da le salî 1919 le govarî Jîn le layen Ebdulrehîm Rehmî Hekarî yekem deqî şano buwe nûsrawetewe nûser nawî nawe piyes le ruy mêjû, nûsîn tazetre berawird be dastan, belam rexneyî kurdî bo herdukyan zor direng qelemyan bizwandr. Ewey em dû regeze edebiye beyekewe debestêtewe dastanêkî konî kurde le ruy tuxm û hunerewe çend ciyawazî û lêkçûnyan heye û corî gêranewey heryekêkyan ciyawaze. Berawirdkirdnî em dû regeze edebiye le ruy ekadîmî ştêkî niwêye û derwazeyekî baş debêt bo lêkolînewey ziyatir le dahatûda, çunke tuxmî zor giringî mawe lem regeze edebiyane qisey le ser bikirêt.

Memê Alan Halk Destanı, destan yazılış tarihine göre oldukça eskidir. Destan yazıldıkitan sonra tarih içinde her yeni yazarla birlikite yeni bir şekil almakitadır. Destanın olayları ve sunum biçiminde meydana gelen değişiklikler, ona yeni bir şekil kazandırmakitadır. Böylece destan, nesilden nesile dönüşerek akitarılmakitadır. Çalışmamın başlığı "Ostar Mann'ın Memê Alan Destanı'nın biçimsel altyapısı ve onun Hakkârili Abdurrahim Rahmi'nin Memê Alan tiyatrosu ile karşılaştırılması"dır. Oskar Mann, 1901-1903 yılları arasında doğu edebiyatını araştıran Alman imparatorluğunun elçisidir. Oskar Mann, birçok Kürt bölgesini gezerek Mükeryani lehçesi ile yazılmış birçok Kürt destanlarını toplamıştır. Tarihsel olarak destan yazımı ile tiyatro metninin yazımı arasında oldukça fark vardır. İlk Kürt tiyatro metni, Hakkârili Abdurrahim Rahmi tarafından Jın dergisinde yazılmıştır. Rahmi, onu piyes olarak isimlendirmiştir. Tiyatro yazımı destana nispeten daha yenidir. Bununla birlikite Kürt tiyatro ve destan eleştirisi, destan ve tiyatro eleştirisine göre gecikmiştir. Bu iki edebi türün ortak nokitası klasik Kürt destanı olmasıdır. Onların ortak nokitaları bulunduğu gibi farklı nokitaları da bulunmakitadır. Sözgelimi her ikisi, sunum şeklinde birbirlerinden ayrılmakitadır. Akademik olarak bu iki türü karşılaştırmak yeni bir şey olmakla beraber ileride araştırmaya daha fazla alan açacakitır. Çünkü böyle bir karşılaştırma, diğer edebi unsurlarında bulunmayan önemli unsurları içermekitedir.