Katılım bankacılığında türev araç kullanımının fıkhî açıdandeğerlendirilmesi ve türev araçların katılım bankacılığı performansıyla ilişkisi

Abstract

Çalışmada Türk katılım bankacılığının türev araç kullanımının fıkhî açıdan değerlendirilmesi ve türev araç kullanımı ile katılım bankacılığı performansı arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu kapsamda ilk olarak türev piyasalarda en yaygın kullanılan forward, futures, swap ve opsiyon sözleşmeleri tanımlanmıştır. Sonrasında İslam hukuku açısından türev sözleşmeler vaad/vaadleşme kavramı, sarf akdi kavramı ve Faizsiz Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetleme Kurumu (AAOIFI) standartları doğrultusunda tahlil edilmeye çalışılmıştır. Yapılan tahlil sonucunda Türk katılım bankalarının türev araçlar içerisinden para swap ve vadeli döviz (forward) işlemlerini İslam hukuku açısından bazı kısıtlar doğrultusunda kullanabilecekleri sonucuna varılmıştır. Fıkhî tahlilin ardından Türk katılım bankacılığında kullanılan türev araçların hacmi ile katılım bankalarının risklilik ve kârlılık rasyoları arasındaki ilişki analiz edilmiştir. Bu amaçla Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BBDK) internet sitesinden değişkenlere ait bilanço ve bilanço dışı verilerden yararlanılmıştır. 2012 Eylül – 2020 Haziran dönemini kapsayan çalışmada veriler üçer aylık olacak biçimde analize dahil edilmiştir. Analiz yöntemi olarak da Toda ve Yamamoto tarafından xii geliştirilen nedensellik testi tercih edilmiştir. Analiz sonucunda, türev araç kullanım hacmi ile bazı değişkenler arasında tek veya çift yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilirken bazıları arasında herhangi bir nedensellik ilişkisi tespit edilmemiştir. Diğer taraftan katılım bankalarının türev araçlar içerisinden çoğunlukla para swap işlemlerini tercih ettiği ve türev araçları kâr amaçlı kullandıkları sonucuna varılmıştır.

In this study, the evaluation of the use of derivatives in Turkish participation banking in terms of Islamic law and the relationship between the use of derivatives and participation banking performance have been examined. In this context, first of all, the most used forward, futures, swap and option contracts in derivatives markets have been defined. Afterwards, in terms of Islamic law, derivative contracts have been tried to be analyzed according to the concepts of promise, sarf contract and Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI). As a result of the analysis, it has been concluded that Turkish participation banks can use currency swap and forward exchange transactions among derivative instruments in line with some restrictions in Islamic law. After İslamic law analysis, the relationship between the size of the derivative instruments used in Turkish participation banking and the riskiness and profitability ratios of participation banks has been examined. To this end, the balance sheet and off-balance sheet data of the variables have been used on the Banking Regulation and Supervision Agency (BRSA) website. In the study covering the period of September 2012 – June 2020, the data were included in the analysis quarterly. The causality test developed by Toda and Yamamoto was preferred as the analysis method. As a result of the analysis, unilateral or bilateral xiv causality relationship was determined between the volume of derivative instrument usage and some variables, while no causality relationship was found between some of them. On the other hand, it is concluded that participation banks mostly prefer currency swap transactions among derivatives and use derivatives for profit.