Zazaca Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Fenomenolojik Bir Çalışma

Abstract

ÖZET: Önemli bir kültürel mirasın taşıyıcısı olan Zazaca, yüzyıllarca sözlü gelenekle varlığını sürdürmüştür. Fakat modern eğitim sisteminde resmi olarak yer almaması nedeniyle, yeni nesillere aktarımında ciddi aksamalar yaşamıştır. Bu durum, yalnızca dilin kaybını değil, aynı zamanda o kültüre özgü değerlerin, toplumsal belleğin ve kimlik oluşumunun zayıflamasını da beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla dil öğretiminin toplumsal ve kültürel işlevi, eğitim politikaları kapsamında yeniden ele alınması gereken kritik bir konu olarak öne çıkmaktadır. Araştırmada, 2012-2013 eğitim-öğretim yılından itibaren uygulamaya konulan seçmeli Zazaca ders süreciyle birlikte, Bingöl ilindeki uygulamaların yerinde incelenmesi hedeflenmiştir. Araştırmanın temel amacı, Zazaca öğretim sürecinde görev yapan öğretmenlerin karşılaştıkları sorunları belirlemek ve öğretmenlerin deneyimlerinden yola çıkarak bu sorunlara yönelik çözüm önerilerini ortaya koymaktır. Literatürde benzer dil öğretim yaklaşımları ve yöntemleri geniş yer bulurken, Zazaca gibi yerel dillerinin öğretiminde yaşanan problemlerin akademik açıdan yeterince incelenmemiş olması, çalışmanın özgünlüğünü ortaya koymaktadır. Bu çalışma, nitel araştırma desenlerinden fenomenoloji deseninde yapılan bir araştırmadır. Bu desenin seçilmesindeki ana amaç, öğretmenlerin tecrübelerinden yararlanarak Zazaca öğretiminin etkili bir şekilde yapılabilmesi için pratik çözümler geliştirmektir. Araştırmanın katılımcılarını Bingöl ilinde bulunan ortaokul ve Halk Eğitim Merkezlerinde görev yapan Zazaca öğretmenleri oluşturmaktadır. Araştırma katılımcıları amaçlı örneklem yöntemine göre belirlenmiştir. Araştırma verilerinin toplanmasında araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme ve gözlem formları kullanılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde, içerik analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırma; Zazaca öğretmenleriyle yapılan görüşmeler, sınıf gözlemleri ve doküman analizi gibi nitel yöntemin gerektirdiği araştırma teknikleri kullanılarak yürütülmüştür. Çalışmanın sınırları, sadece bu coğrafi bölgede uygulanan öğretim süreçlerine odaklanması ve öğretmenlerin kişisel deneyimlerine dayalı veriler üzerinden ilerlemesi olarak belirlenmiştir. Böylece elde edilen bulgular; hem öğretmenlerin uygulama sahasındaki zorluklarını hem de mevcut eğitim politikalarının aksayan yönlerini ortaya koyarak, geleceğe yönelik iyileştirme önerilerine zemin hazırlamaktadır. Araştırmanın ortaya koyduğu veriler, sadece eğitimciler ve politika yapıcılar için değil; aynı zamanda kültürel mirasın korunması ve yerel dillerin yaşatılmasına yönelik stratejik planlamalarda da önemli bir referans niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda çalışmanın, yerel dillerde eğitiminin geliştirilmesi ve sürdürülebilir kılınması açısından akademik ve pratik katkıları büyük önem arz etmektedir.

ABSTRACT: As a significant bearer of cultural heritage, the Zaza language has survived for centuries through oral tradition. However, due to its absence from the formal education system, its transmission to new generations has faced serious disruptions. This situation not only endangers the language itself but also weakens the cultural values, collective memory, and identity formation associated with it. Therefore, the social and cultural function of language education emerges as a critical issue that needs to be reconsidered within the framework of educational policies. The study aims to examine the implementation of the elective Zaza language course, which has been in effect since the 2012–2013 academic year, with a focus on the practices in the province of Bingöl. The primary objective is to identify the challenges faced by teachers involved in Zaza language instruction and, based on their experiences, to propose solution strategies. While similar language teaching approaches and methodologies are well-represented in the literature, the academic examination of challenges specific to the teaching of local languages such as Zaza remains insufficient, underscoring the originality of this study. This research employs a qualitative research design, specifically a phenomenological approach. The main rationale for selecting this approach is to develop practical solutions for effective Zaza language instruction based on teachers' experiences. The study participants consist of Zaza language teachers working in middle schools and Public Education Centers in Bingöl. Participants were selected through purposive sampling. Data collection involved semi-structured interviews and observation forms developed by the researcher, and the gathered data were analyzed using content analysis. The research was conducted using qualitative methods, including interviews with Zaza language teachers, classroom observations, and document analysis. The study is limited to the teaching processes implemented in this particular geographical region and relies on data derived from teachers’ personal experiences. Consequently, the findings highlight both the challenges faced by teachers in practice and the inadequacies of current educational policies, thereby laying the groundwork for future improvements. The findings of this research serve as a valuable reference not only for educators and policymakers but also for strategic planning aimed at preserving cultural heritage and sustaining local languages. In this context, the study holds significant academic and practical contributions to the development and sustainability of education in local languages.

KILMNUS: Hewılnayışê piserkotışê kultur dı cayê Zazaki muhimo u Zazaki zerrê seserran dı pey çımeyanê fekki estbiyayışê xu rasneyo ıno rojan. Feqet sistemê perwerdeyo milli dı yew ca cı nêdiyo. O rıdı ra hewılnayışê Zazaki, nesla neweyan ser ca ca edelyayo u lengayo. Ino weziyet hem vinbiyayışê zıwan ano, hem zi urf u kultur, hişiyê gel u nasnameyo milli ser dı zi yew zeifi vırazeno. Ini sebeban ra hetê fonksiyonê komeli u kulturi ra musnayişê zıwani, politikayê perwerdeyi dı gereka newe ra bıgeyro ser destan u sey yew babeto muhim bıveciyo verni. Xebat dı, demserê perwerde-musnayişê 2012-2013 ra nat pey prosesê destpêkerdışê dersê Zazakiya vicnayişi, bacari Çolig dı tetbiq kerdışê ına ders biyo armancê xebat. Esas nişanê ına xebat, prosesê musnayişê Zazaki dı melımi ki musnayişê ına ders dı wezifedarê çı probleman muşahede kêni, tesbitkerdışê inan u cerıbnayışê ıni melıman ra stratejiyê çareseriyê/wekerdışê ıni probleman biyarı werte. Literatur dı derheqê musnayişê zıwanan binan dı gelêk reye u usul ca geni. Feqet sey Zazaki musnayişê zıwananê meheliyan dı problemê ki yêni teşhis kerdış, inan ser xebatê aqademik xeyli kêmi. Ino weziyet xususiyetê ına xebat ano çıman ver. Ina xebat, cıgerayışê terzê kalitatif ra desenê fenomenoloji dı ameya vıraştış. Vicnayışê ına desen dı armanco esas, cerıbnayışê melıman ra istifade kerdış u derheqê musnayışê Zazaki ser çareseriyê pratikan averberdışo. İştiraqkerdoxê ına xebat bacarê Çolig dı melımi ki mektebo miyanin u Merkezê Perwerdeyê Şari dı wezifedarê musnayişê dersê Zazakiyi inan ra ameyi vicnayış. İştiraqkerdoxê xebat, pey usulê numunegırewtışê armanci ameyi tesbitkerdış. Arêdayışê melumatanê ına xebat dı, formê pêvinayış u çımsernayışi ki pey destê cıgerayoxi ameyi hedrekerdış ıni şuxulyeyi. Tehlilkerdışê ıni melumatan dı usulê analizê tedeyi şuxuliyaya. Xebat; pey usulanê kalitatif ra pêvinayışê melımanê Zazaki, çımsernayışê sınıf u analizê dokumanan ser yew istiqamet dı ameya hedrekerdış. Hududê xebat, teyna mıntıqayê ma dı tetbiqkerdışê prosesê musnayişê Zazaki ser u melumati ki pey cerıbnayışê melıman ra peyda biyi, zerrê ına çarçewa dı ca gureto. Ino qeyde melumati ki ameyi bınê desti, hem tetbiqkerdışê çetiniyê melıman hem zi nıxsoniyê politikanê perwerdeyi anu werte. Pey ıni teklifan verniyê zıwanê ma weşbiyayi ser beno hedre. Melumat ki ına xebat ra peyda biyi, teyna qey melıman u politikaciyan nêyi, pa inan pawıtışê piserkotışê kultur u cuyayişê zıwanani meheliyan ser hedrebiyayışê planani stratejikan dı, wazifeyi yew referanso muhim kırışêni. Ino gıredaye dı vetiyanê ına xebat; qey averberdışê u dewamkerdışê perwerdeyê zıwanani meheliyan, hetê aqademik u pratiki ra yew ca wo muhim gêni.