Xelîfe Yûsıf û Teqrîza wî(metn û lêkolîn)

Abstract

KURTE: Xelîfe Yûsif, nivîskar û alimê kurd ê berhemdar ku di navbera dawiya sedsala 20an heta nîvê sedsala 21an de emir kiriye, bi berhemên xwe yên kurmancî ve mohra xwe li edebiyata kurdî xistiye. Xelîfe Yûsif, li navçeya Bazîdê, li gundê Zengezûrê ji dayîk bûye. Ehmedê Xanî di warê nivîsandina bi kurdî û helwesta ziman de wekî gelek helbestvanên klasîk karîgeriyeke berbiçav li ser Xelîfe jî kiriye. Bi taybetî di berhema Xelîfe ya bi navê Teqrîzê de ev karîgerî bi zelalî tê dîtin. Xelîfe, di dewrekê de ku qedexe û polîtîkayên zimanî yên dewletê zexteke dijwar li ser nivîskarên kurdînûs dikir, xwediyê helwesteke nivîsandina bi kurdî bûye û hemû berhemên xwe –danzdeh heb- bi kurdî li ser fiqih, hedîs û zanistên dînî nivîsandiye. Ev xebat a li ser Xelîfe Yûsif û Teqrîza wî, dixwaze kesayeta edebî ya nivîskar derxe holê û cihê wî di edebiyata kurdî de destnîşan bike. Bi vê mebestê me li ser Teqrîza wî lêkolîn kir û deqa Teqrîzê ji aliyê rûxsar û naverokê ve nirxand. Ev xebat ji destpêkek, pênc beş û ji pêvekan pêk tê.

ÖZET: Kürt alim ve yazar Xelîfe Yûsif yirminci yüzyılın son çeyreği ile yirmibirinci yüzyılın yarısına kadar yaşamış ve yazdığı kürtçe eserleri ile Kürt Edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. Xelîfe Yûsif Doğubeyazıta bağlı Zengezûr köyünde dünyaya gelmiştir. Xelîfe eserlerini kürtçe yazarken ve anadili konusunda bir tutum geliştiriken birçok klasîk şair gibi, o da Ehmedê Xanî’nin yoğun etkisinde altında kalmıştır. Bu etki Xelîfe’nin Takrîz adlı eserinde daha açık bir şekilde gözünmektedir. Kürtçe yazmanın güç olduğu, dil politikalarının ve yasakların en sert olduğu dönemlerde Xelîfe, bütüb bunlara rağmen eserlerini kürtçe yazma konusunda önemli bir duruş sergilemiş ve fıkıh, hadis ve diğer dini ilimlerle ilgili oniki eserinin tamamını kürtçe kaleme almıştır. Xelîfe ve Takrîz adlı eseri üzerine hazırlanan bu çalışma yazarın edebi kişiliğini ve onun kürt edebiyatındaki önemini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla Takrîz adlı bu eser üzerine araştırma yapılmış olup, eser birçok yönden irdelenmiştir. Çalışma giriş beş bölüm ve eklerden oluşmaktadır.

ABSTRACT: Kurdish scholar and writer Khalifa Yusuf lived from the last quarter of the nineteenth century to the second half of the twentienth century and with Kurdish works he wrote became one of the important figures of Kurdish literature. Khalifa Yusuf was born in Zengezur, a village of Doğubeyazıt district. By writing Kurdish works and adopting the use of vernacular, like many other classical poets, he was heavily under the influence of Ahmede Khani. This influence can be clearly observed in Khalifa's work Takriz. In a time when writing in Kurdish was hard and language policies brought about harsh prohibitions Khalifa decidedly preferred writing in Kurdish and published all his twelve books on Islamic law, hadith and other Islamic sciences in Kurdish. This study focusing on Khalifa and his Takriz aims at demonstrating author's literary personality and his importance in the Kurdish literature. For this purpose, his work Takriz was analyzed and investigated in many aspects. The study consists of an introduction, five chapters and appendix.