Faizsiz Bankacılık Perspektifinden Merkez Bankalarının İncelenmesi: TCMB’ye Yönelik Yeni Model Önerileri

Abstract

ÖZET: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) para politikası araçları (açık piyasa işlemleri, döviz piyasası işlemleri, son kredi mercii işlemleri) faiz temelli olup daha çok konvansiyonel bankacılık faaliyetlerine yöneliktir. Faizsiz bankalar İslami kaideleri temel alan, bu doğrultuda faaliyetlerini faizsiz yöntemlerle ekonomik değerlere kanalize etmeye çalışan kurumlardır. Faizsiz bankalar kendilerine öz çalışma prensipleri ve faizsizlik ilkesi gereği TCMB’nin faiz temelli para politikası araçlarından faydalanamamakta ve bu nedenle TCMB bünyesinde likidite yönetimi gerçekleştirememektedir. Faizsiz bankaların TCMB bünyesinde konvansiyonel bankalar ile likidite yönetimi konusunda aynı imkânlara sahip olamaması, faizsiz bankalar açısından bir haksız rekabet ortamı oluşturmaktadır. Çalışmada öncelikli olarak faizsiz bankalar tarafından kullanılamayan ancak konvansiyonel bankalar tarafından kullanılabilen TCMB para politikası araçlarının (repo, ters repo, gün içi likidite, döviz depo) konvansiyonel bankaların kârlılığı üzerindeki etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Seçilen para politikası araçlarının konvansiyonel bankaların kârlılıkları üzerindeki etkisini ölçmek amacı ile ARDL sınır testi analizi kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, seçilen para politikası araçları ile konvansiyonel bankaların kârlılıkları arasında bir eş bütünleşmenin olduğu ve repo, ters repo ve gün içi likidite araçlarının konvansiyonel bankaların kârlılığını uzun dönemde pozitif olarak etkilediği görülmüştür. Analizler sonucu elde edilen bu tespitlerden sonra faizsiz bankacılık alanında öncü olan ülkelerin (Malezya, Bahreyn, İngiltere, BAE gibi) merkez bankalarının faizsiz bankalara sunduğu faizsiz para politikası araçları incelenmiştir. Ayrıca TCMB’nin de para politikası araçları faizsiz bankacılık ilkeleri kapsamında incelenmiştir. Bu doğrultuda faizsiz bankalar tarafından kullanılabilen ve kullanılamayan para politikası araçları için TCMB’ye yeni faizsiz para politikası araçları model önerisi (bankalararası mudaraba yatırımı, enflasyon farkına bağlı kârz, teminatlı murabaha yöntemi, vekâlet yatırımı yöntemi, icâre sukuk, emtia murabahası yöntemi, murabaha yöntemi ile swap uygulaması) olarak sunulmuştur. Sunulan faizsiz para politikası model önerileri sayesinde, faizsiz bankalar TCMB bünyesinde likidite yönetimi gerçekleştirebilecektir. Son olarak çalışma kapsamında ikili (dual) bankacılık yapısı içerisinde her iki bankacılık türünün yer aldığı bir parasal aktarım mekanizması model önerisi olarak sunulmuştur. Bu çalışma ile merkez bankalarının para politikası araçlarının genişletilmesi yoluyla faizsiz bankaların kredi olanaklarının arttırılmasına katkı sağlanacağı ve ülkenin ekonomik katma değerinin artmasına yol açacağı düşünülmektedir.

ABSTRACT: The Central Bank of the Republic of Turkey (CBRT) monetary policy instruments (open market transactions, foreign exchange market transactions, lender of last resort transactions) are interest-based and are mostly aimed at conventional banking activities. Interest-free banks are institutions that are based on Islamic principles and, accordingly, try to channel their activities to economic values through interest-free methods. Interest-free banks cannot benefit from the CBRT's interest-based monetary policy tools due to their own operating principles and the principle of no interest, and therefore cannot carry out liquidity management within the CBRT. The fact that interest-free banks do not have the same opportunities in liquidity management as conventional banks within the CBRT creates an unfair competition environment for interest-free banks. The study primarily tried to determine the effect of CBRT monetary policy instruments (repo, reverse repo, intraday liquidity, foreign exchange deposit), which cannot be used by interestfree banks but can be used by conventional banks, on the profitability of conventional banks. ARDL bounds test analysis was used to measure the impact of selected monetary policy instruments on the profitability of conventional banks. According to the analysis results, it has been observed that there is a cointegration between the selected monetary policy instruments and the profitability of conventional banks, and that repo, reverse repo and intraday liquidity instruments positively affect the profitability of conventional banks in the long term. After these findings obtained as a result of the analysis, the interest-free monetary policy tools offered to interest-free banks by the central banks of the countries that are pioneers in the field of interest-free banking (such as Malaysia, Bahrain, England, UAE) were examined. In addition, the CBRT's monetary policy instruments were examined within the scope of interest-free banking principles. In this regard, a new interest-free monetary policy tools model proposal to the CBRT for the monetary policy tools that can and cannot be used by interest-free banks (interbank mudaraba investment, karz based on inflation difference, collateralized murabaha method, proxy investment method, ijarah sukuk, commodity murabaha method, murabaha method and It is presented as swap application). Thanks to the interest-free monetary policy model suggestions offered, interest-free banks will be able to carry out liquidity management within the CBRT. Finally, within the scope of the study, a monetary transmission mechanism model proposal that includes both banking types within the dual banking structure is presented.. It is thought that this study will contribute to increasing the credit opportunities of interest-free banks by expanding the monetary policy tools of central banks and will lead to an increase in the economic added value of the country.