Hâkim el Cüşemî’nin Tefsirinde Kıraat Olgusu

Abstract

ÖZET: Araştırmaya konu ettiğimiz “Hâkim el Cüşemî’nin Tefsirinde Kıraat Olgusu” başlıklı yüksek lisans çalışmamız, bir giriş, iki bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Bu çalışma, Hâkim el Cüşemî’nin kıraat olgusuna yaklaşımını ve bu alandaki katkılarını derinlemesine incelemeyi amaçlamıştır. Birinci bölümde, müfessirin yaşadığı dönemin siyasi, sosyal ve kültürel durumunu yansıtacak şekilde hayatı, ilmi kişiliği, eserleri ve mezhebi kimliği incelenmiştir. Mu’tezilî Zeydî bir anlayışa sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca Cüşemî’nin tefsirinden hareketle ilmi birikimi ele alınmış, tefsir alanındaki konumu ve tefsir yöntemi ortaya konulmuştur. İkinci bölüm, farklı yönleriyle Cüşemî’nin kıraat anlayışına yöneliktir. Çeşitli alt başlıklardan oluşan bu bölüm, tezin kapsamını aşmayacak şekilde zengin örneklerle desteklenmiştir. Bu bağlamda sahih ve şâz kıraatler ile Sahabe ve Tabiîn kıraatlerine yönelik yaklaşımı araştırılmıştır. Ayetleri tefsir ederken yaptığı kıraat tahlillerinde kullandığı temel kavramlar ve yer verdiği istişhadlar (delillendirmeler) üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte, lehçe kıraat, sarf kıraat ve nahiv kıraat ilişkileri ve bu ilişkilerin anlama yansımaları detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Cüşemî'nin kıraat âlimi olmamasına rağmen, kıraat meselelerine bir kıraat âlimi kadar derinlemesine eğildiği ve bu bilgi birikimini tefsirine yansıttığı göz önüne alındığında, Mu’tezilî Zeydî oluşunun kıraatleri tahlil ederken herhangi bir farklılık oluşturmadığını söylemek doğru olacaktır.

ABSTRACT: Our master's thesis titled "The Phenomenon of Qiraat in Hakim al Jushamī's Tafsir" consists of an introduction, two chapters, and a conclusion. This study aims to examine in depth Hakim al Jushamī's approach to the phenomenon of qiraat and his contributions to this field. In the first chapter, the commentator's life, scholarly personality, works, and sectarian identity are analyzed to reflect the political, social, and cultural context of his time. It was concluded that he adhered to a Mu'tazilite Zaydī understanding. Additionally, al Jushamī's scholarly background, his position in the field of tafsīr, and his method of exegesis are explored based on his tafsīr. The second chapter focuses on al Jushamī's understanding of qiraat from various perspectives. This chapter, which includes multiple subheadings, is supported with rich examples without exceeding the scope of the thesis. In this context, his approach to sahih and shāz qira'ahs, as well as the qira'ahs of the Sahabah and Tabi'īn, is examined. The fundamental concepts he used in his qiraat analyses and the istishhad (evidences) he employed in his exegesis are emphasized. Furthermore, the relationships between dialect and qiraat, morphology and qiraat, and syntax and qiraat, along with their implications for meaning, are discussed in detail. Despite not being a qiraat scholar, al Jushamī's deep engagement with qiraat issues and the reflection of this knowledge in his tafsīr indicate that his Mu'tazilite Zaydī affiliation did not influence his qiraat analyses.