Osmanlı Devleti İdari Yapılanmasında Genç Sancağı (XVI.- XIX. yüzyıl)

Abstract

ÖZET: Genç ilçesinin Sancak merkezi statüsünden başlayarak ilçe merkezine dönüşme sürecine kadarki zamanı inceleyeceğimiz bu tezimiz, Genç‟in bilinmeyen tarihî yönlerinin ve Anadolu‟nun keşfedilmemiş yeni bir tarihî mirasının açığa çıkarılmasına önayak olacaktır. Aynı zamanda tarihî süreçte önemli bir yere sahip olan, fakat unutulmaya yüz tutmuş bir beldenin (Genç ilçesi) tarihî geçmişini elden geldiğince gün yüzüne çıkartabilmektir. Osmanlı idari yapısında mühim bir statüsü olan, fakat zamanla küçülerek önemsizleşmeye başlayan Genç sancağının tarihî mirasına sahip çıkmak adına böyle bir çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur. Genç ilçesinin ilk Çağlardan başlayarak, 19. yüzyıl sonlarına kadar olan tarihsel sürecine vurgu yapılmıştır. Konumuza başlık teşkil eden 16. yüzyıl ve sonrasındaki dönemler özel olarak irdelenmiştir. Yöntem olarak, kaynak ve arşiv taraması metoduyla elde edilen bulgular birlikte değerlendirilerek, tahlil ve tenkit süzgecinden geçirilmiş ve çalışma olgunlaştırılmıştır. Başta arşiv belgeleri olmak üzere, yazılı ve basılı kaynaklar ile görsel kaynaklardan faydalanılmıştır. Bazı kısımlarda sözlü tanıklıklara da yer verilmiştir. Faydalanılan kaynaklar metin içinde dipnot şeklinde, kaynakça bölümünde ise kaynağın künyesi verilmiştir. Haklarında yeteri kadar bilgi verilemeyen bazı alanlar da vardır. Bunun sebebi ise kaynak yetersizliğidir. Genç‟in 19. yy sosyal ve kültürel yapısi ile idari yapısı hakkında geniş bilgiler verilmiştir. on kısımda ilçenin tarihî mirası hakkında bilgiler yer almıştır. Çalışmamız sırasında; Genç Sancağı ile alakalı olarak, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Mühimme Defterleri, Maliyeden Müdevver Defterler, Tahvil Defterleri, Kȃmil Kepeci Kataloğu, Ruznamçe Defterleri, Maliye Cerideler, Diyarbakır Ahkâm Defterleri, Diyarbakır Şer‟iyye Sicilleri, Bitlis Vilayet Salnameleri) gibi temel arşiv kaynaklarından faydalanılmıştır. Bununla birlikte Yök Tezler Kataloğu, Makaleler, Ansiklopediler, Dergiler, Arşiv Vesikaları, Akademik Etkinlikler (Panel, Sempozyum, Konferans, Kongre) ve konu hakkında yazılı diğer temel kaynaklardan faydalanılmıştır. Bu konuda ufkumuzu olabildiğince geniş tutmaya çalıştık. Elde edilen kaynaklar taranmak suretiyle bir kaynakça oluşturulmuştur. Konuya genişlik kazandırmak amacıyla çeşitli kavramlar ve terimlerin tahlilleri yapılarak ana metin olgunlaştırılmaya çalışılmıştır. Tezimiz dört temel bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında, Genç ilçesinin coğrafi ve fiziki özelliklerinin yanı sıra tarih öncesi ve tarihî çağlardaki durumu ele alınmıştır. Yine takip eden dönemler olarak İslam hâkimiyetinden başlayarak, Anadolu‟daki Türk hâkimiyeti ile çeşitli devlet ve medeniyetlerin hüküm sürdüğü dönemler incelenmiştir. Birinci bölümde, Osmanlı Devleti‟nin yönetim tarzı, bu yönetim sistemin bir parçası olan sancak yönetiminden ve sancak yönetimindeki devlet görevlileri ile bunların ifa ettiği görevlerden bahsedilmiştir. İkinci bölümde, Osmanlı Devleti idari yapısında Genç Sancağı çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, Genç Sancağının tarihî ve kültürel mirası hakkında bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde, Araştırmanın metodolojisi (kullanılan materyaller ve takip edilen metot) hakkında bilgi verilmiştir.

ABSTRACT: This thesis, which will examine the time from Genç District‟s known as a sandjak centre to the process of its turning into a district centre, will lead to revealing the unknown historical aspects of Genç and an unexplored new historical heritage of Anatolia. It is also able to reveal, as much as possible, the historical background of Genç district, which has an important place in the historical process, but which has been forgotten. Such a work was needed to protect the historical heritage of the Genç Sandjak, which had a significant status in the Ottoman administrative structure, but began to shrink and become insignificant. In this thesis, the historical adventure of Genç district from the early ages until the late 19th century has been emphasized. Particularly, the 16th century and its post-period, which constitutes the title of our subject, has been examined in a special way. As a method, the findings obtained from the source scanning method were evaluated together and they were passed through analysis and criticism filter and the study was matured. Written, printed, visual resources and particularly archive documents were used. In some parts, oral testimonies were also included because of insufficient resources. Extensive information has been given about the social, cultural and administrative structure of Genç district. In the last part, information about the historical heritage of the district has been given. In this study, it was benefited from main archival resources such as the Ottoman Archives of the Prime Ministry (Ammunition Registers, Employer Registers from Finance, Bond Registers, Catalogue of Kamil Kepeci, Agenda Records, Financial Reports, Judgement Records of Diyarbakır, Court Records of Diyarbakır, and Annuals of Bitlis Province). Higher Education Council's Thesis Catalogue, various articles, encyclopaedias, journals, archive documents, academic activities (Panel, symposium, conference, congress) and basic sources were also used during the study. Field of the study was kept as wide as possible within this regard. A bibliography was created by scanning the available resources. In order to expand the subject, various concepts and terms were analysed and the main text was tried to be matured. The thesis consists of four basic chapters. In the introduction; The geographical and physical characteristics of Genç district as well as the history of Genç district in prehistoric and historical ages were discussed. In the following periods, starting from the Islamic rule, the Turkish domination in Anatolia and the reigns of various states and civilizations were examined. In the second part; In the administrative structure of the Ottoman Empire, the Genç District was discussed in various aspects. In the third section; some information was given about the historical and cultural heritage of Genç. In the fourth section; Information was given about the methodology of the research (the materials used and the method followed).