HÜSAMUDDİN ALİ BİTLİSÎ’NİN CÂMİU’T-TENZÎL VE’T TE’VÎL ADLI TEFSİRİNİN MAĠDE SURESİNİN TAHKİKİ

Abstract

يهخض انشّعانح : ح لَُ ي لِلّ ٝحُّٜ ٬س ٝح ٬ُّٔ ػ ٠ِ ٍٞٓ اللَّ: ٛ ٌِٙ ح خٓ شُ ِٛ ٢ ىِ حٍ شٓ ٝ طَلْ و ٤ن وْ ط ٞ ١ش ٢. أَ خ ك ٤ خ ٬ٓ ح ظَّلْ ٤ٔ ح ٩ِ خٗ ١ٍ ٝٛ حٌ ح ظَّلْ ٤ٔ حى ٝحك ٝ ؼ ح ظُّ حَعِ ح ٩ِ ٣َ ظَؼَ ن رخ ظَّلْ ٤ٔ ح ٩ِ خٗ ١ٍ: ك ٜٞ طَلْ ٤ٔ ؼخ هَ ل ٤ش ٣٦ خص ىُ ٝ ح ؼَ خ ٢ ح ظُ خِٛ ٣َّش؛ غَ :ٖ ٣َ ظَ ٠َ ه ٤ٔٔ ح ؼُِ أَ ٛ حٌ ح ظَّلْ ٤ٔ ه :ٌْٔ ك ح ٣٥ خص رِ ظَل خ ٤ٓ ح ؼُُ خء ح وُ يَ خٓء ظَلْ ٤ٔ ح وْ ١َ٘ ٝح زََّ ٞ ١ ٝح زَ ٠٤ّ خٝ ١ ٝح ؼَّؼْ ز ٢ ٝ خ يُ ك ٢ و يَّ شٓ طَلْ ٤ٔ َٙ . أَ خ ح وُ ح ؼَّخ ٢ٗ: ك و ي ك ح ٣٥ خص رِؼِ زَخ حٍص ح ٩ِ خٗ سٍ ٝحْٛ طِ ٬كخص ح ظََٜ ِّٞ كش. ٢ خ أَ طَلْ و ٤وٜخ هِ يْ ش ٬ٓ ٝ ٫ يٗ أَ طَلْ و ٤ن ح وطٞ ١خص زَذ ٩ِِ ك ٤خء ح ظُّ حَع ح ٩ِ ٬ٓ ٝح ؼُ ٞ ح يُِّ ٤٘ ٣ ش؛ حٌ ك ٜ ٌِٙ ح خٓ شُ ِٛ ٢ طَلْ و ٤ن وْ ط ٞ ١ش ٞٔ سٍ ح خ ثِيس طَلْ ٤ٔ ٪ِ .)ّ 909 ٛ 1504 : )ؿخ غٓ ح ظُؤٝ ٣ ٝ ح ظُ ٣ِ٘ (َ ٪ُ خٓ ك خٔ ح يُ ٣ ح زُي ٢ٔ ٤ُ )ح ظُٔٞك ٠ ٤ ٙ ٝ زٗٔش طل ٤ٔ َٙ ا ٤ُٚ ٝ ٤ٓٔ حِص ٝ ح زَخكِ غ ك ٤ٜخ كَ ٤خس ح ئَ ق َٝ ٛ زٚ ٝ ٤ُٞهَ ٚ ٝ طَ ٬ وٓطٞ ١ظٚ ٝ ٜ ٚ ك ٢ طَلْ ٤ٔ َٙ ٝ يٌُ صُ ٜ ِ ٢ ك ٢ ح ظَّلو ٤ن. ٝ خٓ ٣ِ زيٝ ٢: أَ ح ل رِٜ حٌ ح ظُل ٤ٔ ه يْ هَ يَ ح ؼُُ ٞ ح يُِّ ٤٘ ٣ ش ٝ ٛذ حُُّٜ ٞك ٤ش ك ٢ ػَ ْٜ َٙ ٣َٞ خ٘ ٛ حٌ. ٝ رَؼَ يٙ ا ٠ُ

ÖZET Çalışmamız, mahtût bir işarî tefsirin tahkik ve incelemesidir. Söz konusu tefsir, İslam ilim mirasında faydalı ve zengin bir kaynaktır. İşarî tefsir ayetlerin zahir anlamlarını değil; gizli anlamlarını açıklamaya matuftur. Bu tefsirin iki kısma ayrıldığı bilinmektedir; Birincisi: Zamehşeri, Beğavî, Beydavî ve Sa„lebî gibi tefsirlerde olduğu gibi daha önceki âlimlerin yorumları ile ayetleri yorumlamaktır. İkincisi ise ayetleri mutasavvıfların terminolojisi ve işaretleri ile yorumlamaktır. Kuşkusuz mahtûtların tahkiki, İslam mirasını ihya ettiği gibi İslam‟a ve dinî ilimlere de önemli bir hizmettir. Aynı amaçla yaptığımız çalışma, imam Hüsâmeddîn el-Bedlisî‟ye (ö. 909/1504) ait Camiü’t-Te’vîl ve’t-Tenzîl tefsirinden Maide suresinin mahtutunu tahkik etmektedir. Çalışmamızda yazarın hayatı, mezhebi, şeyhleri, öğrencileri, söz konusu tefsirin kendisine nispeti, mahtut eserinin temel özellikleri ve tefsirinde izlediği yöntem ile birlikte tahkikte izlediğim yöntemi açıkça belirttim. Çalışmamız esnasında müfessirin mezkûr tefsiri yazmakla İslâmî İlimlere, gerek çağında gerekse daha sonraki süreçte tasavvufa hizmet ettiği açıkça anlaşılmıştır.

ABSTRACT Praise be to Allah and peace and blessings be upon the messenger of Allah: This research is the explanation and an investigation of a manuscript of Tafseer Alishari. undoubtedly this type of Tafseer is a package and a great, complete and fruitful achievement in Islamic Civilization and Culture. In fact, what is related to Tafseer Alishari is the hidden meanings for the verses not those clear and apparent meanings, despite the fact that this tafseer is divided into two parts : The first part is explaining the verses by using the explanation and commentary of old scholars, such as Tafseer Al-Zamakhshary, Albaghawy, Albaydhawy and Althahlaby as has been mentioned in the introduction of his tafseer. While in the second part, the verses have been explained in a right way by Alishari expressions and Sufi concepts . Certainly, the investigation of manuscripts is a mean of the renewal of Islamic culture and also a contribution to Islam and religious sciences which is why this research is an investigation of a manuscript of Surah Al-Ma'idah in Jameeh ATaeweel and Tanzeel of Imam Hasama Al Deen Al Badlisi (died on 909 A.H -11504 AD) . The researcher is discussing the life of the writer, his path, his teachers, his students, characteristics of his manuscript and his way of explanation. And also, the researcher is discussing the subject of attributing the tafseer to the writer with the path and ways of the investigation . Finally, it is apparent that the muffaseer with his tafseer has served the religious sciences and the path of sophism from his time until today