Hicaz Eyaleti'nin Teşekkülü

Abstract

Osmanlı Devlet teşkilatı 19. yüzyılda merkezileşme yönünde yeniden yapılanma faaliyetinden geçmiştir. Devletin atlatmış olduğu siyasal badireler devletin yeniden yapılandırılmasında katalizör görevi görmüştür. Mısır Eyalet valisi Mehmed Ali Paşa'nın sebep olduğu Mısır Meselesi bu süreci hızlandıran başlıca amillerdendir. Mehmed Ali Paşa Londra protokolü gereğinden olarak askerlerini Hicaz Eyaletinden çekmiştir. Babıali Ocak 1841'de Tatar Osman Paşa'yı Hicaz Eyaleti valisi olarak bölgeye atamıştır. Merkez idareci Tatar Osman Paşa ve Mekke Emiri Muhammed b. Avn ittifakla Mısır meselesinin doğurduğu olumsuz izleri eyaletten silmeye çalışmışlardır. Bu süreçte Nceid Emirliği Hicaz Eyaleti'ne bağlanmıştır. Haremeyn idaresi yeniden düzenlenerek memurlar ve görevliler arasındaki hiyerarşi tekrar oluşturulmuştur. Tatar Osman Paşa'dan sonra eyalete atanan valiler geleneksel idareci olan Mekke emiriyle eşit statüyü paylaşmayı kabul etmemişlerdir. Babıali eyalet valileriyle Mekke emirleri arasındaki rekabet ve gerginlikte her ne kadar Mekke emirlerini kırmamaya özen göstermişse de eyalet valilerini desteklemiştir. Irak ve Hicaz Ordusu'nun 1848'de kurulmasıyla merkez idarecilerinin daha etkin konuma geçmesini sağlayan temel atılmıştır. Mehmed Ali Paşa'nın desteklediği Emir Muhammed b. Avn, Mehmed Ali Paşa'nın 1849'daki ölümümnü müteakiben görevden alınmıştır. Rekabet sürecinde emirin nüfuzunu sağlayan önemli unsurlardan biri olan Urban idaresi 1851'de valiliğe devredilmiştir. Yeni emir Abdulmuttalib b. Galib tüccar ve ulemanın desteğini sağlayarak merkezileşmeye direnç göstermiştir. Bu bağlamda isyan hareketleri oluşmuştur. İsyanlar başarılı olmadığı gibi merekz güçlerinin daha da kuvvetlenmesini sağlamıştır. Hicaz Eyalet merkezinin etkinlik kazanmaya başlamasıyla Kızıldeniz sahilinin önemli iskeleleri olan Sevakin ve Musavva Hicaz Eyaleti'ne bağlanmıştır. Yemen'deki Osmanlı idaresi Hicaz Eyaleti üzerinden tekrar kurulmuş ve etkin hale getirilmeye çalışılmıştır.