Kürt Dili ve Edebiyatı
http://acikerisim.bingol.edu.tr/handle/20.500.12898/1392
Kurdish Language and Literature2024-03-28T14:29:50ZXusrew û Şêrîna Elmas Xanê Kendûleyî (Metın-lêkolîn)
http://acikerisim.bingol.edu.tr/handle/20.500.12898/5571
Xusrew û Şêrîna Elmas Xanê Kendûleyî (Metın-lêkolîn)
GEZER, Semih
KURTE:
Elmas Xanê Kendûleyî yek ji helbestvanê klasîk e di sed sala XVIII. de li devera Kendûleyê ya girêdayê parêzgeha KêrmanĢanê ji dayîk bûye. Kendûleyî bi diyalekta hewramî bi devoka Kenûlê gelek berhem nivîsîne. Mijara xebata vê têzê neĢir û lêkolîna Xusrew û ġêrîna Elmas Xanê Kendûleyî ye. Ev xebat ji çar beĢên eslî, ferhengok û pêvekê pêk tê. Em di beĢa yekem de li ser jiyannameya Elmas Xanê Kendûleyî, berhemên wî û kesayetiya wî ya edebî sekinîn. Di vê beĢê de berhemên Kendûleyî li gorî nusxeyên destxetên ku me bi dest xistin hatine nasandin. BeĢa duyem mesnewiya Xusrew û ġêrînê ji hêla ruxsar û naverokê ve hatiye nirxandin. Di beĢa sêyem de em li ser taybetmendiyên zimên sekinîn. Me di vê beĢê de cih dane guhertina dengan, cureyên peyvan û deman Mînakên ku di metna xebatê de hatine tespîtkirin bi zaraveya Kurmancî re hatine berawerdkirin di vê beĢê de. BeĢa çarem ji neĢra metnê pêk tê. Di vê beĢê de Mesnewiya Xusrew û ġêrîna Elmas Xanê Kendûleyî li gorî nusxeya Pirtûkxaneya Berlînê û Pirtûkxaneya Denmarkê ya Dewletê bi aweyeke edîsyon-krîtîkê bi tîpên latînî hatiye amadekirin.; ÖZET:
Elmas Han-i Kendûleyî, Klasik Kürt Edebiyatı Ģairlerinden olup XVIII. yüzyılda KirmanĢah Ģehrine bağlı Kendûle bölgesinde dünyaya gelmiĢtir. Kendûleyî, Havramî lehçesi ve Kendûle ağzıyla çok sayıda eser telif etmiĢtir. Bu tez çalıĢmasının konusu Elmas Han-i Kenduleyî‟nin Hüsrev u ġîrîn adlı mesnevisinin metin neĢri ve incelemesidir. Bu çalıĢma dört ana bölüm, lügat ve ekten oluĢmaktadır. ÇalıĢmanın birinci bölümünde Kendûleyî‟nin hayatı, eserleri ve edebî kiĢiliği üzerinde durulmuĢtur. Bu bölümde Elmas Han-i Kendûleyî‟nin eserlerinin elde edilen elyazma nüshaları esas alınarak tanıtılmıĢtır. Ġkinci bölümünde Hüsrev u ġîrîn mesnevisi Ģekil ve muhteva bakımından; üçüncü bölümde ise söz konusu mesnevinin dil özelikleri incelenmiĢtir. Bu bölümde ses değiĢimlerine, sözcük türlerine ve zamanlara yer verilmiĢtir. Metinde geçen örnekler Kürtçenin Kurmancî Lehçesiyle mukayese edilmiĢtir. Dördüncü bölüm transkripsiyonlu metin neĢrinden oluĢmaktadır. Elmas Han-i Kendûleyî‟nin Hüsrev u ġîrîn adlı eseri; Berlin ve Danimarka Devlet Kütüphanesi elyazma nüshaları esas alınarak edisyon-kritiği yapılmıĢtır.; ABSTRACT:
Almās Khān-i Kandulayi is one of the poets of Classical Kurdish Literature. He was born in the Kandula region of the city of Kermanshah in the 18th century. Kandulayi has written many works in Havrami and Kandula dialect. The subject of this thesis is the text publication and analysis of Almās Khān-i Kandulayi‟s masnavi named Khusraw and Shirin. This study consists of four main chapters, a glossary and an appendix. In the first part of the study, Almās Khān-i Kandulayi's life, works and literary personality are emphasized. In this section, the manuscript copies of the works of Almās Khān-i Kandulayi are introduced. In the second part, Khusraw and Shirin mathnawi in terms of form and content; In the third part, the language features of the mentioned mathnawi are examined. In this section, sound changes, word types and tenses are included. The examples in the text have been compared with the Kurmanji dialect of Kurdish. The fourth chapter consists of transcription of the text. The work named Khusraw and Shirin by Almās Khān-i Kandulayi; The edition-critique was made based on the manuscripts of the Berlin and Danish State Library.
2023-01-01T00:00:00ZBÎRA CIVAKÎ DI KILAMÊN DENGBÊJ ŞAKIRO DA
http://acikerisim.bingol.edu.tr/handle/20.500.12898/5568
BÎRA CIVAKÎ DI KILAMÊN DENGBÊJ ŞAKIRO DA
TOSUN, Türkan
KURTE:
Xebatên li ser bîra civakî tên kirin ji ber ku behsa bûyerên girîng yên mohra xwe li ser civakê xistine dikin, nasnameyên hatine dîkekirin derdixin pêş û hewl didin ku travmayên hevpar û dîroka dij baş bên fêmkirin xebatên girîng in. Berhemên devkî yên civakên ku çanda wan ya nivîskî zêde xurt nîne ji hêla bîra civakî va agahiyên gelek girîng dihewînin. Ji ber ku derfeta Kurdan tunebûye ji bo nivîsandina dîrokekê hawirekî pêk bînin û bi vî awayî bikaribin bîra xwe zindî bigrin, ew ji berhemên çanda devkî sûd werdigirin. Yek ji hêmanên girîng yên çanda devkî ya kurdî jî dengbêjî ye û dengbêj jî wek kesên girîng tên nirxandin ku berhemên devkî ava dikin û digihînin nifşan. Ji bo ku bûyerên dîrokî bi çavê gel bê zanîn, bi taybetî yên di sedsala 20emîn da qewimîne baş bên fêmkirin lêkolînên bîrê yên li ser van berhemên devkî pir bi qîmet in. Materyalên herî girîng ên ku tesîra nêrîna fermî li ser tuneye kilamên dengbejan yên der barê bûyerên dîrokî da ne. Li gor vê çarçoveyê şopên bîra civakî yên di kilamên Dengbêj Şakiro da hatin vekolîn. Naveroka van kilaman jê qismeke mezin ji bûyerên ku beriya avabûna Komara Tirkiyeyê û piştî avabûnê qewimîne pêk tên û em dikarin ji vê ra bibêjin dîroka nêzîk. Kilamên ku behsa bûyerên wek serhildan, pevçûn, şer, travma û bûyerên din yên civakî yên ku wê heyamê çêbûne dikin hatin hilbijartin û li ser wan xebat hat kirin.
Armanca xebatê ew e ku li ber roniya bûyerên dîrokî yên di kilaman da şopên bîra civakî tesbît bike. Ji bo çarçoveya bîrê baş bê fêmkirin, behsa şert û mercên wê heyamê yên bûne sedema gotina van kilaman hat kirin. Ji bilî vê, di bin siya çavkaniyên devkî û nivîskî da behsa bûyer, şexs, mekan û komên bûne mijara kilaman hat kirin. Li gor çarçoveya rê û rêbazên bîra civakî ava dikin ev kilam hatin şîrovekirin. Wek encam hat dîtin ku Dengbêj Şakiroyê ku yek ji wan dengbêjên hilgirê bîrê ye di kilamên xwe da behsa bûyerên dîrokî û civakî kiriye û feydeya wî gihîştiye avakirina bîreke hevpar. Hat tesbîtkirin ku bi saya van kilamên ku berhemên çanda devkî ne hişmendiyeke dîrokî ya dij hatiye avakirin û di navbera kilaman û bîra civakî da têkiliyeke xurt heye.; ÖZET:
Toplumsal hafıza çalışmaları toplumda iz bırakmış önemli toplumsal olayları, travmaları, ötekileştirilmiş kimlikleri ve alternatif tarihi anlamak açısından önemli çalışmalardır. Yazılı kültüre geçemeyen toplumların sözlü ürünlerinde toplumsal hafızaya dair önemli veriler bulunmaktadır. Kürtler de hafızalarını diri tutabilecek resmi bir tarih yazım imkanına sahip olamadıklarından, hafızalarını diri tutmak amacıyla sözlü kültür ürünlerinden faydalanmışlardır. Bu sözlü ürünlerin en önemli taşıyıcısı konumunda da dengbêjler yer almaktadırlar. Özellikle 20. yüzyılda yaşanan tarihi olayların halkın gözünden nasıl görüldüğünü anlamak amacıyla sözlü ürünlerin hafıza açısından incelenmesi önem arz etmektedir. Resmi bakış açısının etkisi olmadan tarihi olayları konu edinen en önemli malzemeler dengbêj kilamlarıdır. Bu kapsamda çalışmamızda Dengbêj Şakiro’nun kilamlarında toplumsal hafızanın izleri incelendi. Bu kilamların büyük çoğunluğunun içeriğini yakın tarih diyebileceğimiz Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan önce ve sonra yaşanan gelişmelerin yer aldığı olaylar oluşturmaktadır. Bu dönemde yaşanan isyan, çatışma, savaş, travma ve diğer toplumsal olaylardan bahseden kilamlar seçilmiş ve onlar üzerinde çalışılmıştır.
Çalışmanın amacı kilamlardaki tarihi olaylar ışığında toplumsal hafızanın izlerini tespit etmektir. Hafızanın boyutunun anlaşılabilmesi için kilamların söylenmesine sebep olan o dönemin koşullarından da söz edilmiştir. Ayrıca yazılı ve sözlü kaynaklar ışığında kilamlara konu olan olaylar, kişiler, mekanlar ve toplumsal gruplardan bahsedilmiş, bu kilamlar toplumsal hafızayı oluşturan ilkeler çerçevesinde analiz edilmiştir. Sonuç olarak hafızanın taşıyıcısı dengbêjlerden biri olan Dengbêj Şakiro’nun kilamlarında önemli tarihi ve toplumsal olaylardan bahsettiği, ortak bir hafızanın oluşmasına katkı sağladığı görülmüştür. Sözlü kültürün ürünü olan bu kilamlar sayesinde alternatif bir tarih anlayışı geliştirildiği, kilamlar ile toplumsal hafıza arasında güçlü bir ilişkinin olduğu tesbit edilmiştir.; ABSTRACT:
Studies on collective memory are important for an understanding of important social events, traumas, marginalized identities and alternative history. Oral narratives have important information regarding collective memory in the societies that do not have a written culture. As the Kurds did not keep a written record of their history, they benefited immensely from the products of oral culture in order to keep alive their collective memory. Dengbêjs are the primary agents of Kurdish oral performances. Especially to understand the way in which the historical events in the 20th century have been viewed by Kurds, it is important to examine their oral culture from the point of view of memory. The songs of dengbêjs are primary sources for the study of history far from the effects of official narrative. This thesis examines Dengbêj Şakiro’s songs as reflections of Kurdish collective memory. The majority of these songs pertain to events that took place before and after the establishment of the Turkish Republic. The pieces about revolts, conflicts, wars, trauma and other social events are the focus of this dissertation.
The aim of the study is to trace collective memory in the light of historical events as reflected in specific songs performed by Dengbêj Şakiro. In order to understand the effect of memory, the conditions of the period that gave way to the composition of these songs are also investigated. Moreover, in light of written and oral sources; events, places and social groups that are the topic of songs are examined. These performances are analyzed within the framework of the principles that make up the collective memory. This dissertation argues that Dengbêj Şakiro narrates important historical and social events in his songs and contributes to the formation of a Kurdish collective memory. It is concluded that an alternative understanding of history is formed through Kurdish oral culture, and that there is a strong relationship between songs and collective memory.
2023-01-01T00:00:00ZMersîye di edebiyata Kurdîya Kurmancî ya klasîk de
http://acikerisim.bingol.edu.tr/handle/20.500.12898/5565
Mersîye di edebiyata Kurdîya Kurmancî ya klasîk de
TURAN, Cihan
KURTE:
Mersîye di edebiyata Rojhilat a klasîk de ji mêj ve xwedîyê cîhekî taybet û muhîm e. Ev cûreya helbestê ya ku li ser mirina kesekî hezkirî, qedirbilind û qîmetdar hatiye nivîsîn ji bo mersîyenûsan geh bûye wargeha şîngirtinê û rondikrijandinê û geh jî bûye wargeha pesindayîn, dua û nifirkirinê. Ev cûreya helbestê di edebiyata Kurdî ya klasîk de jî xwedî cihekî girîng e.
Armanceke vê xebatê nîşandayîna rewş û peşveçûna kevneşopîya mersîyeyê ya di edebiyata Kurdî de ye. Xebat bi wan mersîyeyên ku bi zaravaya Kurdîya Kurmancî hatine nivîsîn, hat sînorkirin û di bergeha xebata berhevkarîyê de 183 mersîye hatin berhevkirin.
Bi vê xebata ku hat kirin, hat armanckirin bê nîşandan ka edebiyata Kurdî ya klasîk di warê mersîyenûsîyê de di kîjan astê de ye û di kîjan sedsalî de kîjan mersîyenûsî çend mersîye nivîsîne. Xebata me lêdipirse ku mersîye di edebiyata Kurdîya Kurmancî ya klasîk de çi wextî dest pê kiriye, di kîjan sedsalê de çend mersîye hatine nivîsîn, herî zêde kîjan wezn, teşeya nezmê û cûreya serwayê di mersîyeyan de hatiye bikaranîn. Bi heman awayî xebata me lê dipirse, herî zêde li ser kîjan çînê mersîye hatine nivîsîn û mersîyeyên Kurdî ji hêla beşên mersîyeyan ve kîjan beşên mersîyeyan di nav xwe de dihewînin.
Di encama xebata ku hat kirin de hat dîtin ku bi zaravayê Kurmancî bi tevahî 183 mersîye hatine nivîsîn. Derket holê edebiyata Kurdî ya klasîk digel ku di destpêkê de di warê mersîyenûsîyê de pêşve neçûbe jî di sedsalên paşî de gelek zêde pêşve çûye, dewlemend bûye û hebûna xwe bi mersîyeyên ku hatine nivîsîn domandiye.; ÖZET:
Mersiye yüzyıllardan beri Klasik Doğu Edebiyatında önemli bir yere sahip olmuştur. Değer verilen ve sevilen bir insanın ölümünden ötürü yazılan bu şiir türü, bazen şaʿir için yas tutma ve gözyaşı akıtma mekânı bazen de ölen kişiye dua etme, onu övme ve eğer başka birisi tarafından öldürülmüşse katiline beddua etme yeri olmuştur. Bu şiir türü, Klasik Kürt Edebiyatında da önemli bir yere sahiptir.
Yapılan bu çalışma ile mersiye geleneğinin Klasik Kürt Edebiyatındaki durumu ve gelişimi gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışma Kürtçe’nin Kurmanci lehçesi ile yazılmış olan mersiyelerle sınırlandırılmış olup bu çerçevede toplam 183 mersiyeye ulaşılmıştır.
Bu çalışmayla mersiye geleneğinin Klasik Kürt Edebiyatında hangi seviyede olduğu tespit edilmeye çalışıldı, sonra da yüzyıllara göre Kürt Edebiyatında Kurmanci lehçesiyle hangi şaʿir tarafından kaç mersiyenin yazılmış olduğu belirtilip; çalışma da mersiye geleneğinin hangi yüzyılda başladığı, hangi yüzyılda kaç mersiyenin yazıldığı, bu mersiyelerin en fazla hangi nazım şekli ve aruz kalıbıyla yazıldığı, mersiyelerde en çok hangi kafiye çeşidinin kullanıldığı, mersiyelerin en çok kimin üzerine yazıldığı ve Kürtçe mersiyelerin klasik bir mersiyenin hangi bölümleri içerisinde barındırdığı tespit edilmeye çalışıldı.
Yapılan araştırma neticesinde bu alanda Kürtçe’nin Kurmanci lehçesiyle 183 mersiyenin yazılmış olduğu tespit edildi. Sonuç olarak denilebilir ki mersiye geleneği her ne kadar başlangıçta Klasik Kürt Edebiyatında gelişmiş olmasa da ilerleyen yüzyıllarda gözle görülür bir mesafe kat etmiş, zenginleşmiş ve varlığını yazılan mersiyelerle devam ettirmiştir.; ABSTRACT:
Elegiac poetry has held a significant position in Eastern Classical Literature for many years. It is a type of poetry that is composed following the death of respected or valued individual and it serves as a means of expressing grief, offering prayers, and honoring the deceased. When the individual's death is a result of someone else's actions, the elegy can also be used to condemn the cruelty of the perpetrator. This poetic form holds a significant position in Kurdish Literature as well.
This study aims to demonstrate the status and development of the elegiac poetry tradition, known as "mersiye" in Classical Kurdish Literature. The study is limited to elegies written in the Kurmanji dialect of Kurdish and includes a total of 183 elegies.
The initial goal of this study is to determine how widespread elegiac poetry was in Classical Kurdish Literature and to identify the number of elegies written in the Kurmanji dialect of Kurdish literature, categorized by century and poet. Then, the study has focused on identifying the starting point of elegiac poetry in Kurdish Literature, as well as determining the number of elegiac poems written during a specific century and the predominant verse and prosody patterns utilized in such poetry. Additionally, it aimed to determine on whom elegiac poems were mostly written and to identify which elements of a classical elegy were present in Kurdish elegies.
Based on the research conducted in this field, it was found that 183 elegiac poems were written in the Kurmanji dialect of the Kurdish language. In conclusion, while elegiac poetry was not prevalent in classical Kurdish literature during the earlier centuries, it has flourished and covered a considerable distance in recent centuries, and continues to exist today.
2023-01-01T00:00:00ZGireyên Dariştinê di Berhemên Klasîk ên Kurmancîya Jorîn da
http://acikerisim.bingol.edu.tr/handle/20.500.12898/5512
Gireyên Dariştinê di Berhemên Klasîk ên Kurmancîya Jorîn da
SEYARİ, Ahmet
ÖZET
Bu çalışmanın konusu türetme ekleridir. Türetme, yapım ekleriyle gerçekleşen kelime türetme tekniği ve süreçlerinden biridir. Bu teknik ile yapım ekleri (bağlı türetme biçim birimler) kelimelere (bağımsız biçim birimlere) eklenerek yeni bir kelime türetilmektedir.
Çalışma, lehçe olarak Yukarı Kurmançça ve korpus olarak da Klasik Kürt Edebiyatı‟nın ilk eserleriyle sınırlandırılmıştır. Bu eserler Melayê Cizîrî‟nîn Dîvanı, Feqîyê Teyran‟ın dört manzumesi (Şêx Sen‟an, Bersisê Abid, Zembîlfiroş, Şerê Dimdim) ve Ehmedê Xanî‟nin Mem û Zîn adlı mesnevisinden oluşmaktadır. Bu eserlerde yer alan türetme eklerinin analizleriyle hem bu eserlerin yazıldığı dönemin dil özelliklerinin aydınlatılması hem de gelecekte bu alanda yapılacak çalışmalara katkı sunulması amaçlanmaktadır. Çalışma betimsel dil bilim yöntemi ve işlevsel dil bilim analiz tekniğiyle yapılmıştır. Bundan dolayı ekler analiz edilirken biçimin yanında bağlam da göz önünde bulundurulmuştur.
Bu çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte çalışmanın konusu, sınırları ve amacı hakkında bilgi verilmiştir ve çalışmanın dayandığı teori ile teknik ve çalışmanın önemi belirtilmiştir. Birinci bölüm çalışmanın teorik alt yapısı hakkında olup bu bölümde dil bilim teorileri, yöntem ve teknikleri ile morfemlerin özellikleri ve çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde türetme ön ekleri ve üçüncü bölümde ise türetme son ekleri semantik açıdan kategorilendirilmiş olup morfolojik, morfosentaktik ve morfosemantik açıdan analiz edilmiştir.
Çalışmanın sonucunda 11 tane türetme ön eki ve 22 tane türetme son eki tespit edilmiştir. Türetme ön eklerin analizi 49, türetme son eklerin analizi ise 40 semantik kategoride yapılmıştır. Toplam olarak ön eklerle türetilen 284 ve son eklerle türetilen 536 türemiş kelime tespit edilmiştir. Bu kelimeler ve türetme eklerinin istatiksel oranlarını gösteren grafikler çalışmanın ekinde indeks olarak verilmiştir.; The scope of this study is derivational morphemes. Derivation is one of the word building techniques and processes that occur with derivational suffixes. With this technique, a new word is derived by adding derivational suffixes (derivational bound morphemes) to words (free morphemes).
The study is limited to Upper Kurmanji as a dialect and the first works of Classical Kurdish Literature as a corpus. These works consist of Melayê Cizîrî's Dîvan, Feqîyê Teyran's four narrative poems (Şêx Sen'an, Bersisê Abid, Zembîlfiroş, Şerê Dimdim) and Ehmedê Xanî's mesnevi entitled Mem û Zîn. By analyzing the derivational morphemes in these works, it is aimed to both elucidate the linguistic features of the period in which these works were written and to contribute to future studies in this field. The study was conducted with descriptive linguistics method and functional linguistics analysis technique. Therefore, when analyzing the affixes, context as well as form was taken into consideration.
This study consists of an introduction and three parts. In the introduction, information about the scope, limits and purpose of the study is given, and the theory and technique on which the study is based and the importance of the study are stated. The first chapter is about the theoretical background of the study, and in this chapter information is given about linguistic theories, methods and techniques, and the properties and types of morphemes. In the second section, derivational prefixes and in the third section, derivational suffixes were categorized semantically and analyzed in terms of morphology, morphosyntactic and morphosemantics.
As a result of the study, 11 derivational prefixes and 22 derivational suffixes were detected. The analysis of derivational prefixes was made in 49 semantic categories, and the analysis of derivational suffixes was made in 40 semantic categories. In total, 284 derived words derived from prefixes and 536 derived words derived from suffixes were detected.
2023-01-01T00:00:00Z